Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao hiệu qủa công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử cho học sinh lớp 11 Trường THPT Lam Kinh

 1. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
 Sinh thời thời chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy:
 “ Dân ta phải biết sử ta
 Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam "
 Lời dạy của Người luôn là bài học sâu sắc trong mọi thời đại, mọi ngành, 
mọi giới, đặc biệt đối với những người đang thầm lặng hiến dâng trong sự 
nghiệp "Trồng người". Do đó, làm tốt công tác giáo dục lịch sử cho học sinh 
là góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong thời kỳ đổi mới, có ý 
nghĩa vô cùng quan trọng đối với mỗi nhà trường. Bởi "Lịch sử là thầy dạy của 
cuộc sống", "Muốn đào tạo con người phù hợp với thời đại, chúng ta cần phải 
không ngừng cải tiến chất lượng dạy học lịch sử " (Hội đồng quốc tế khoa học 
Lịch sử - 1980).
 Thế kỉ XXI là thế kỉ của sự phát triển như vũ bão của khoa học, công nghệ 
thông tin. Để sánh vai với cường quốc năm châu, tiến tới hoàn thành sự nghiệp 
Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước. Xây dựng Việt Nam thành quốc gia 
giàu mạnh, dân chủ, văn minh thì hơn lúc nào hết, ưu tiên cho giáo dục và đào 
tạo phải được coi là “Quốc sách hàng đầu", như chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng 
định:“Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu ". Qua đó đào tạo ra những con người 
Việt Nam xã hội chủ nghĩa đáp ứng yêu cầu của thời đại, với kiến thức toàn diện 
không chỉ về khoa học tự nhiên mà cả về khoa học xã hội, nhất là hiểu biết về 
lịch sử dân tộc. Từ đó, tạo nên lòng tự hào dân tộc sâu sắc và ý thức vươn lên 
xứng tầm với lịch sử dựng nước và giữ nước của cha ông.
 Để làm tốt nhiệm vụ "chiến lược phát triển con người", “Nâng cao dân 
trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” theo chủ trương của Đảng và Nhà 
nước, Ngành giáo dục của chúng ta đang cố gắng hướng đến sự phát triển tối đa 
những năng lực tiềm tàng trong mỗi học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy 
và học của nhà trường. Ở các trường Trung học phổ thông hiện nay, đồng thời 
với nhiệm vụ phổ cập giáo dục, nâng cao chất lượng đại trà, việc chăm lo bồi 
dưỡng học sinh giỏi luôn thực sự được quan tâm, nhất là với những nhà giáo tâm 
huyết với nghề. Trong các nhiệm vụ đó, bồi dưỡng học sinh giỏi có vai trò quan 
trọng, không chỉ giúp các em tích lũy nhiều kiến thức sâu rộng, nâng cao tính 
tích cực học tập, tăng thêm sự yêu thích đối với bộ môn. Mà còn góp phần 
khẳng định khả năng của bản thân và thương hiệu giáo dục của nhà trường.
 Thực tế hiện nay ở các trường Trung học phổ thông, công tác bồi dưỡng 
học sinh giỏi, trong đó có việc bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử đã được chú 
trọng, song vẫn còn những bất cập nhất định như: Cách tuyển chọn, phương 
pháp giảng dạy thiếu phù hợp, chưa tìm ra được hướng đi cụ thể cho công tác 
này, phần lớn chỉ làm theo kinh nghiệmTừ những bất cập trên dẫn đến hiệu 
quả bồi dưỡng không đạt như mong muốn.
 Mặt khác, do quan niệm sai lệch về vị trí, chức năng của môn lịch sử 
trong đời sống xã hội. Không ít học sinh và phụ huynh có thái độ xem thường bộ 
môn Lịch sử, coi đó là môn học phụ, môn học thuộc lòng, không cần làm bài 
tập, không cần đầu tư phí công vô ích. Dẫn đến hậu quả học sinh không nắm
 1 2. PHẦN NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm:
 Dân tộc Việt Nam có lịch sử từ lâu đời, với quá trình hàng nghìn năm 
dựng nước và giữ nước. Nhân dân ta không chỉ có truyền thống dân tộc anh 
hùng mà còn có kinh nghiệm phong phú, quý báu về việc giáo dục lịch sử cho 
thế hệ trẻ, về việc rút bài học quá khứ cho cuộc đấu tranh và lao động trong hiện 
tại. Kiến thức lịch sử góp phần xây dựng đường lối, chủ trương, chính sách, trở 
thành vũ khí sắc bén trong công cuộc dựng nước và giữ nước. Ngày nay, “cùng 
với quá trình Quốc tế hóa ngày càng mở rộng thì trở về nguồn cũng là một trong 
những xu thế chung của các dân tộc trên thế giới. Với chúng ta, đó chính là sự 
tìm tòi, phát hiện ngày càng sâu sắc hơn những đặc điểm của xã hội Việt Nam, 
những phẩm chất cao quý, những giá trị truyền thống và những bài học lịch sử 
giúp chúng ta lựa chọn và tiến hành bước đi thích hợp, hướng mục tiêu dân 
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh” (theo nguyên Tổng Bí thư Đỗ 
Mười) .
 Chất lượng bộ môn Lịch sử được đánh giá không phải bằng việc ghi nhớ 
nhiều sự kiện mà cần hiểu đúng lịch sử. Như cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã 
từng viết: “Lịch sử đâu phải là một chuỗi sự kiện để người viết sử ghi lại, rồi 
người giảng sử đọc lại, người học sử học thuộc lòng”. Điều quan trọng là qua 
học tập, “chúng ta thấy được cái gì qua các thời đại lịch sử và từ đó chúng ta 
rút ra được kết luận gì, bài học gì. C. Mác- một nhà sáng lập ra chủ nghĩa Mác
– Lênin đã vũ trang cho chúng ta một phương pháp luận đúng đắn để nghiên 
cứu lịch sử, để rút ra những kết luận có ý nghĩa quan trọng thiết thực”. Đây 
chính là cơ sở để những người quan tâm đến sử học và những thầy cô giáo giảng 
dạy môn Lịch sử cần nhận thức đúng, sâu sắc, ý nghĩa, vị trí đúng của bộ môn 
Lịch sử ở trường Trung học phổ thông và tìm ra những phương pháp để nâng 
cao chất lượng bộ môn, thu hút được nhiều học sinh thích học lịch sử và học giỏi 
lịch sử.
 Mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở trường Trung học phổ thông là:
 *Về kiến thức: Cung cấp kiến thức lịch sử ở chương trình Trung học cơ 
sở học sinh được tìm hiểu sâu những sự kiện cơ bản trong quá trình phát triển 
của lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc Tiếp tục bồi dưỡng học sinh giỏi bộ 
môn Lịch sử về kiến thức và kĩ năng, tạo hứng thú say mê học tập, tìm hiểu Lịch 
sử cho học sinh.
 * Về tư tưởng: Giáo dục lòng yêu quê hương đất nước, có ý thức xây 
dựng và bảo vệ quê hương, đất nước, tự hào về những thành tựu văn hóa, văn 
minh mà tổ tiên ta và loài người đã đạt được. Trân trọng, ghi nhớ, biết ơn công 
lao của tổ tiên và các anh hùng dân tộc đã ra sức xây dựng và bảo vệ đất nước 
để có được cuộc sống hiện nay.
 * Về kĩ năng: Hình thành kĩ năng tư duy lịch sử và tư duy logic, nâng cao 
năng lực xem xét, đánh giá sự kiện, hiện tượng trong mối quan hệ không gian, 
thời gian và nhân vật lịch sử. Rèn luyện kĩ năng học tập bộ môn một cách độc 
lập, thông minh như làm việc sách giáo khoa, sưu tầm và sử dụng các loại tư
 3 Qua phân tích thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử 
hiện nay, cá nhân tôi nhận thấy việc nghiên cứu và những giải pháp của đề tài là 
hiệu quả, thiết thực, phù hợp với yêu cầu và nhiệm vụ của ngành, của đồng 
nghiệp tâm huyết với bộ môn Lịch sử.
 Qua 5 năm học (2014 - 2015 đến năm học 2018 - 2019) đảm nhận việc 
dạy bồi dưỡng cho đội tuyển học sinh giỏi môn lịch sử của ở Trung học phổ 
thông Lam Kinh, tôi đã đúc kết được những kinh nghiệm ôn luyện học sinh giỏi 
môn Lịch sử cho học sinh lớp 11.
2.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn 
Lịch sử cho học sinh lớp 11.
2.3.1 Trước hết giáo viên giảng dạy cần xác định đúng các yêu cầu cho một 
học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 11.
 Nhiều người thường nghĩ Lịch sử là môn học thuộc lòng nhưng thật ra 
muốn học giỏi thì phải đọc và hiểu sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử theo kiểu 
“Mưa dầm thấm lâu”. Nhưng quan trọng nhất, người học giỏi lịch sử phải biết 
hệ thống hóa các nội dung Lịch sử bằng những sơ đồ nhánh, biểu đồ thống kê tư 
duy theo từng sự kiện, mốc thời gian, ghi nhớ có sự liên kết. Từ đó, ta mới có 
thể dễ dàng ghi nhớ nội dung và dữ liệu của môn học. Bởi môn lịch sử là một 
môn khoa học biện chứng.
 Là học sinh giỏi lịch sử không phải chỉ cần tính siêng học bài mà là phải 
có khả năng lập luận, thông minh, trí nhớ tốt. Đặc biệt là phải có niềm đam mê, 
yêu thích sử học. Học sinh giỏi lịch sử không những phải hoàn thành các bài tập 
của giáo viên giao mà còn phải chuẩn bị bài trước ở nhà (theo những câu gợi mở 
của giáo viên). Sau khi thảo luận nhóm và được giáo viên giảng giải thêm, học 
sinh mới hiểu sâu được kiến thức.
 Ngoài việc học tập ở lớp, học sinh phải tham khảo thêm nhiều sách vở do 
giáo viên gợi ý hoặc tự tìm tòi. Học sinh phải có sổ tay để ghi chép những nội 
dung quan trọng. Đây là tư liệu cần thiết, giúp học sinh dễ dàng tra cứu, không 
mất nhiều thời gian truy tìm, khi cần thiết.
 Học sinh không những nắm được những kiến thức của giáo viên mà còn 
phải biết độc lập suy nghĩ, tìm tòi, biết khái quát nội dung chương trình hay thắc 
mắc những gì mình còn nhận thức mơ hồ.
 Nhưng nắm vững lý thuyết chưa đủ mà học sinh còn phải rèn luyện kỹ 
năng phân tích đề; kỹ năng viết bài và trình bày bài làm. Nhìn một bài làm hay, 
thì chữ đẹp bao giờ cũng dễ gây thiện cảm cho người đọc, nhất là đối với các 
môn khoa học Xã hội. Đây là một công việc khó khăn, học sinh cần phải được 
luyện tập lâu dài, thông qua các bài viết (có sự sửa chữa của giáo viên kịp thời).
 Ngoài ra, học sinh giỏi môn Lịch sử phải biết sử dụng triệt để các thao tác 
phân tích, tổng hợp để đánh giá, nhận định về một sự kiện hay vấn đề lịch sử, 
biết chọn ra những chi tiết, sự kiện lịch sử nào để chứng minh, giải thích theo 
yêu cầu của đề bài. Hơn nữa, học sinh ấy phải biết trình bày một bài làm lịch sử 
có hệ thống, lô gic,đảm bảo tính khoa học.
 5 A1 (Toán, Anh, Lí), 02 học sinh học lớp định hướng khối D (Toán, Văn, Anh) 
và 01 học sinh học lớp định hướng khối C ( Văn, Sử, Địa ).
 Vậy vấn đề đặt ra là cần phải phát hiện những học sinh có khả năng giỏi 
Lịch sử từ lúc nào? Nên tổ chức bồi dưỡng từ lớp nào? Trên thực tế, có nhiều 
trường khi chuẩn bị thi mới tập trung học sinh để ôn luyện, nhưng theo tôi việc 
phát hiện và chọn học sinh giỏi phải làm sớm - vào đầu mỗi năm học mới; tổ 
chức bồi dưỡng phải thường xuyên, không nhất thiết phải ôn thi vào các buổi bồi 
dưỡng mà ở các tiết học, các môn học các em cần phải quan tâm, được uốn nắn 
và phát hiện kịp thời. Việc bồi dưỡng cho các em phải tiến hành sớm, thường 
xuyên và tránh nhàm chán. Qua đó giúp các em học tập một cách khoa học.
 2.3.3. Giáo viên giảng dạy bồi dưỡng cần định hướng đúng đắn cho học 
sinh các yêu cầu của một bài Lịch sử học sinh giỏi lớp 11 đạt hiệu quả.
 Nội dung kiến thức ôn luyện học sinh giỏi của học sinh lớp 11 bao gồm cả 
chương trình lịch sử lớp 10, chương trình lịch sử lớp 11 và lịch sử địa phương. 
Đây là một chương trình khó, kiến thức rời rạc. Mặc dù thời lượng giảng dạy 
theo phân phối chương trình trên lớp không nhiều (1-1,5 tiết/ Tuần), nhưng học 
sinh giỏi bộ môn phải học tập, tìm hiểu sâu kiến thức ở rất nhiều bài, chủ đề. Do 
vậy giáo viên giảng dạy bồi dưỡng cần xác định đúng cho học sinh yêu cầu của 
một bài Lịch sử học sinh giỏi lớp 11 đạt hiệu quả, đó là:
 - Học sinh phải biết suy luận khi làm bài: Bài làm môn Lịch sử cần đi 
thẳng vào vấn đề, không viết rườm rà, dẫn đến lạc đề. Hãy đọc kỹ đề bài, hiểu rõ 
câu hỏi và thiết kế những kiến thức đã học theo ý đồ của câu hỏi, đừng bắt câu 
hỏi phải đi theo kiến thức có sẵn của mình. Học sinh phải biết chọn ra những chi 
tiết, sự kiện lịch sử nào để chứng minh, giải thích theo yêu cầu của đề bài.
 - Học sinh cần ghi nhớ chính xác, không được phép làm bài theo kiểu nhớ 
mang máng nội dung, vấn đề. Môn Lịch sử là một môn học tuyệt đối kỵ với các 
khái niệm mù mờ. Ngược lại bài làm cần đạt độ chính xác cao về ngôn từ, khái 
niệm, sự kiện.
 Ví dụ không được nhớ nhầm “Hiệp ước Nhâm Tuất” thành “Hiệp ước 
Giáp Tuất”. Không được viết lẫn lộn giữa những chữ “đấu tranh”,“chiến đấu”, 
“khởi nghĩa”; “cách mạng tư sản” với “cách mạng dân chủ tư sản”, “cách 
mạng dân chủ tư sản kiểu mới”
 - Một bài viết Lịch sử hay là bài viết của học sinh đó biết thổi hồn vào 
những con số, phải tái hiện được sự kiện, hiện tượng, vấn đề lịch sử. Một bài 
lịch sử chất lượng là phải có minh chứng số liệu cụ thể kèm theo lời dẫn dắt và 
lập luận vấn đề của người viết. Tránh trường hợp học sinh ghi chép tràn lan mà 
không có số liệu để làm làm thiếu tính chính xác; nhưng cũng không phải là sự 
ghi nhớ số liệu một các khô khan, máy móc để làm làm trở thành rập khuôn.
 Ví dụ: Khi trình bày về việc Triều Nguyễn bỏ lỡ cơ hội thắng Pháp lần 
thứ nhất trong bài “Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống thực dân Pháp 
xâm lược từ năm 1858 đến năm 1884”, học sinh có thể trình bày với các cách 
diễn đạt như:
 7