Sáng kiến kinh nghiệm Nội dung và phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường trong việc dạy học Địa lí lớp 11 cơ bản

 Nội dung và phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường trong dạy học địa lí 11 (Cơ Bản )
 MỤC LỤC
BÁO CÁO KẾT QUẢ ............................................................................................................3
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN.........................................................................3
1. Lời giới thiệu.......................................................................................................................3
2. Tên sáng kiến: “Nội dung và phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tườngtrong 
việc dạy học Địa lí lớp 11 cơ bản”. .........................................................................................4
3. Tác giả sáng kiến: ...............................................................................................................4
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Phan Thị Hường ...............................................................4
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: giảng dạy............................................................................4
6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu: Từ tháng 09/2018 đến tháng 01/2019. ............4
7. Mô tả bản chất của sáng kiến:...........................................................................................4
7.1. Nội dung sáng kiến ..........................................................................................................4
7.1.1. Cơ sở lí luận ..................................................................................................................4
 7.1.1.1. Bản đồ giáo khoa treo tường ............................................................................................................4
 7.1.1.2. Ý nghĩa...............................................................................................................................................6
 7.1.2.3. Thực trạng sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường ............................................................................6
7.1.2. Phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường trong giảng dạy địa lí............6
 7.1.2.1. Phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường trong khi soạn bài giảng................................6
 7.1.2.3. Phương pháp sử dụng bản đồ trong việc thực hiện các bước lên lớp. ...........................................12
7.1.3. Một số bản đồ giáo khoa treo tường được sử dụng tỏng chương trình địa lí lớp 
11. ...........................................................................................................................................13
7.1.4. Khai thác nội dung một số bản đồ địa lí treo tường trong Địa lí 11 (Chương trình 
cơ bản) ...................................................................................................................................15
 7.1.4.1. Bản đồ: ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN CHÂU PHI ................................................................................................15
 7.1.4.2. Bản đồ: KINH TẾ -XÃ HỘI CHÂU PHI ................................................................................................18
 7.1.4.3. Bản đồ: BẢN ĐỒ ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN CHÂU Á .....................................................................................20
 7.1.4.4. Bản đồ: KINH TẾ CHUNG HOA KÌ .....................................................................................................23
 7.1.4.5. Bản đồ: ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN LIÊN BANG NGA ......................................................................................25
 7.1.4.6. Bản đồ: KINH TẾ KINH TẾ CHUNG LIÊN BANG NGA.........................................................................26
 7.1.4.7. Bản đồ: KINH TẾ CHUNG ĐÔNG NAM Á..........................................................................................28
7.2. Khả năng áp dụng của sáng kiến .................................................................................30
 1 Nội dung và phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường trong dạy học địa lí 11 (Cơ Bản )
 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1. Lời giới thiệu
 Trong những năm qua chúng ta đã và đang từng bước thay đổi cách dạy - học 
mới, hướng vào học sinh hơn; đó là phương pháp “lấy học sinh làm trung tâm” với 
phương pháp dạy - học này đòi hỏi học sinh phải làm việc nhiều hơn, dưới sự hướng 
dẫn của giáo viên các em tự tìm ra kiến thức trên sách giáo khoa, tranh ảnh, bản đồ và 
các đồ dùng trực quan khác. Đặc biệt với bộ môn Địa lí sử dụng bản đồ nói chung và 
bản đồ giáo khoa treo tường là một công cụ, một phương tiện cho việc dạy học địa lí. 
Bản đồ không chỉ là đồ dùng trực quan cũng không chỉ là một phương tiện để minh 
họa kiến thức mà chính là nội dung sách giáo khoa được ghi lại bằng kí hiệu thông 
qua các phương pháp thể hiện. 
 Là giáo viên giảng dạy địa lí, các giáo viên đều phải luôn luôn ý thức và có thói 
quen giảng dạy bằng bản đồ. Vì từ quan sát, phân tích hoặc khai thác những màu sắc 
và ước hiệu trên bản đồ sẽ tìm ra những kiến thức địa lí, sẽ tìm thấy được các mối liên 
lệ giữa các yếu tố địa lí trên bản đồ và từ đó, thấy được quy luật Địa lí tự nhiên cũng 
như Địa lí kinh tế xã hội. Do đó, là giáo viên phải dựa vào bản đồ để khai thác nội 
dung kiến thức.
 Thực tế hiện nay, với chương trình cải cách sách giáo khoa, cũng như việc áp 
dụng phương pháp dạy học mới. Các phương tiện dạy - học ở các môn học nói chung 
và môn Địa lí nói riêng ngày một nhiều. Đối với bộ môn Địa lí được trang bị thêm 
nhiều bản đồ giáo khoa treo tường mới với nhiều nội dung, nhiều nguồn thông tin, 
kiến thứcđược thể hiện trên đó, song việc đưa vào giảng dạy thì chưa được hiệu 
quả. Qua trao đổi, dự giờ với nhiều giáo viên trong trường và đồng nghiệp ở các 
trường bạn thì việc đưa các bản đồ giáo khoa treo tường vào giảng dạy còn nhiều khó 
khăn, bởi nhiều lí do:
 - Số lượng bản đồ lớn trong khi phòng giành cho bộ môn chưa có nên chưa 
được đưa vào sử dụng.
 - Có nơi đã được đưa vào sử dụng nhưng hiệu quả chưa được như mong muốn 
phần lớn là do:
 + Học sinh chưa thực sự hiểu được bản đồ.
 + Giáo viên chưa xác định phương pháp phù hợp để truyền thụ thích hợp với 
từng loại bản đồ. 
 + Bản đồ được treo ở phòng thiết bị đến tiết dạy thì mang lên lớp dạy nên mất 
thời gian và giáo viên lúng túng trong khi dạy - học.
 3 Nội dung và phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường trong dạy học địa lí 11 (Cơ Bản )
hệ và cấu trúc không gian, đảm bảo được tính lôgic khoa học của vấn đề mà giáo viên 
trình bày: Trên bản đồ, lượng thông tin khoa học phải tương xứng với tỉ lệ bản đồ, các 
đối tượng địa lí trên bản đồ được khái quát hoá cao. Nhiều kí hiệu tượng trưng tượng 
hình, nhiều màu sắc đẹp, gần gũi đối tượng đã được sử dụng làm cho bản đồ có tính 
trực quan cao, gây hứng thú cho việc học tập địa lí. Bản đồ treo tường có hệ thống kí 
hiệu lớn, chữ viết to, màu sắc rực rỡ, đẹp, có độ tương phản mạnh. Bản đồ treo tường 
được thầy trò cùng sử dụng ở trên lớp để dạy và học bài mới, ôn tập và kiểm tra 
những kiến thức cũ. Chúng thường được sử dụng kết hợp với các bản đồ, sơ đồ và 
lược đồ trong sách giáo khoa, atlas và bản đồ bài tập.
 - Bản đồ giáo khoa treo tường bao giờ cũng có kích thước lớn. Vì bản đồ được 
treo trên lớp để học sinh quan sát nên kích thước phải lớn để học sinh ngồi phía cuối 
lớp cách bản đồ từ 5 – 7m có thể quan sát được những nội dung thể hiện trên bản đồ. 
Kích thước chung của loại bản đồ này thường 79 x 109cm (Ao) đến 150 – 200cm. 
Phạm vi lãnh thổ thể hiện trên bản đồ thường lớn như: toàn thế giới, một bán cầu, một 
nước hoặc ít nhất là một khu vực lớn trong một nước. Phần lớn các bản đồ giáo khoa 
treo tường đều có tỉ lệ nhỏ.
 - Hình thức thể hiện trên các bản đồ giáo khoa treo tường thường mang tính trực 
quan và tính mĩ thuật cao. Trên bản đồ thường dùng các kí hiệu đủ lớn để học sinh ở xa 
cuối lớp cũng có thể đọc được. Vì thế chữ trên bản đồ phải viết to, lực nét đậm, các kí 
hiệu lớn, trực quan, màu sắc mạnh, rõ ràng như hài hoà, một số đối tượng cần được 
cường điệu hoá thể hiện ở dạng phi tỉ lệ. Cấu trúc hình vẽ kí hiệu đơn giản, dùng nhiều kí 
hiệu tượng hình nhất là dùng cho các cấp dưới. Tính trực quan đòi hỏi trước hết phải có 
nội dung rõ ràng đầy đủ phản ánh đúng đặc điểm địa phương.
 - Về nội dung bản đồ giáo khoa treo tường có mức độ khái quát hoá rất cao. Vì 
có như vậy mới cho học sinh thấy được những đặc điểm chính, chủ yếu của lãnh thổ. 
Nội dung của bản đồ phải phù hợp với chương trình từng lớp và tâm lí lứa tuổi của 
học sinh. Bảng chú giải của bản đồ giáo khoa treo tường phải được sắp xếp một cách 
lôgic, chặt chẽ, rõ ràng. Bản đồ giáo khoa BĐGK treo tường cũng có các bản đồ phụ, 
đồ thị, biểu đồ để hỗ trợ cho nội dung chính của bản đồ.
 Bản đồ giáo khoa treo tường có thể được xây dựng cho một phần, một chương, 
một bài học, nó có thể được sử dụng trong suốt tiết học từ khâu đầu cho đến khâu 
cuối của giờ giảng. Trong một tiết học cũng có thể sử dụng nhiều loại bản đồ. Tất cả 
những điều đó phụ thuộc vào nội dung bài giảng, phương pháp truyền thụ của giáo 
viên.
 Bản đồ giáo khóa treo tường đảm bảo các yêu cầu :
 + Học sinh dễ nhận biết và đọc các đối tượng biểu hiện trên bản đồ.
 5 Nội dung và phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường trong dạy học địa lí 11 (Cơ Bản )
 Như vậy, việc chuẩn bị bản đồ cho bài giảng phải được tiến hành trên tất cả các 
loại hình bản đồ đặc biệt cần phát huy bản đồ treo tường, nhưng nội dung cũng như 
phương pháp phải có sự thống nhất, đáp ứng mục tiêu của bài giảng. Số lượng bản đồ 
cần dùng cho một tiết học cũng cần xác định hợp lí, nếu dùng quá nhiều bản đồ cho 
một tiết học thì không những không phát huy được tác dụng mà đôi khi còn dẫn đến 
những kết quả ngược lại, dễ làm cho học sinh phân tán tư tưởng, không xác định được 
chủ điểm của bài. Vì thế, bài giảng sẽ không đạt được mục tiêu đặt ra. 
 Tuy nhiên cho đến nay, cũng không ai đưa ra số lượng bản đồ cần dùng cho 
một tiết học là bao nhiêu, tuỳ theo tính chất và yêu cầu của từng bài, từng tiết, từng 
điều kiện của mỗi giáo viên và mỗi trường hợp cụ thể mà giáo viên xác định số lượng 
và thể loại bản đồ cho thích hợp. Khi số lượng và thể loại bản đồ cần cho bài giảng đã 
được xác định giáo viên phải tiến hành công tác chuẩn bị cho mỗi bản đồ bao gồm:
 - Phân tích và đánh giá bản đồ (về tỷ lệ, về quy luật sai số, về phương pháp 
biểu hiện nội dung bản đồ...).
 - Chọn lọc nội dung cần thiết và phù hợp để 
 sử dụng cho bài giảng.
 - Xác định phương pháp hướng dẫn học sinh 
 khai thác tri thức từ bản đồ, đáp ứng mục tiêu bài 
 giảng.
 Ví dụ: Khi dạy bài 5: Một số vấn đề của châu 
 lục và khu vực
 (Tiết 1: Một số vấn đề của châu Phi)
 Chúng ta không cần phải đưa thông tin có tất cả ở 
 bản đồ tự nhiên của châu Phi mà chọn lọc những 
 kiến thức quan trọng liên quan đến nội dung của bài 
học như:
 - Khái quát lãnh thổ của châu Phi.
 - Khí hậu của Châu Phi.
 - Các hoang mạc .
 - Tài nguyên khoáng sản và tài nguyên rừng của châu Phi.
(Hình 1: Bản đồ địa lí tự nhiên Châu Phi)
Đó là kiến thức trọng tâm mà ta cần khai thác ở bản đồ này. Còn các kiến thức khác 
như địa hình, sông ngòi ở bài này ta không cần nhắc lại vì đây là kiến thức các em 
đã có dịp học ở lớp dưới.
 7.1.2.2. Một số lưu ý khi sử dụng bản đồ trong việc thực hiện các bước lên lớp.
 7 Nội dung và phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa treo tường trong dạy học địa lí 11 (Cơ Bản )
* Trong quá trình sử dụng bản đồ để khai thác và truyền đạt kiến thức của bài 
giảng, giáo viên phải luôn có ý thức “làm mẫu” 
 “ Làm mẫu” trong sử dụng bản đồ nhằm giúp học sinh biết cách tiến hành khai 
thác kiến thức trên cơ sở bản đồ trong quá trình tự học về sau. Sử dụng bản đồ treo 
tường để giảng dạy giáo viên cần ý thức rằng: Những thao tác chỉ bản đồ kết hợp với 
những lời giảng giải của mình đều là những thao tác khuôn mẫu, nhằm hướng dẫn 
học sinh biết cách đọc và sử dụng bản đồ ngay trong khi nghe giảng bài mới ở lớp từ 
đó tạo điều kiện cho bản thân học sinh có thể tự tiến hành học tập môn địa lí bằng bản 
đồ ở lớp cũng như ở nhà.
 Chương trình địa lí lớp 11 không chỉ cung cấp cho học sinh biết: Khái quát tình 
hình kinh tế - xã hội các khu vực hay thế giới mà nó còn cung cấp cung cấp những 
kiến thức của từng quốc gia về vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên, dân cư và tình hình 
phát triển kinh tế xã hội. Từ đó giúp cho các em biết phân tích (giải thích) được từng 
sự vật, từng hiện tượng địa lí đang học trong mối quan hệ biện chứng (hữu cơ) giữa 
điều kiện tự nhiên, dân cư và tình hình phát kinh tế xã hội của các quốc gia và khu 
vực. Ví dụ: Nhìn vào bản đồ tự nhiên Trung Quốc & bản đồ Kinh tế chung Trung 
Quốc:
Hình 4: Bản đồ tự nhiên Trung Quốc Hình 5: Bản đồ kinh tế chung Trung 
Quốc
 Ta chẳng những thấy được vị trí của Trung Quốc tiếp giáp với những nước nào, 
vị trí địa lí, sự phân bố các dạng địa hình cũng như sông ngòi của Trung Quốc, mà 
còn có thể lý giải ảnh hưởng của vị trí địa lí đó trong mối quan hệ phát triển kinh tế - 
xã hội, với yếu tố của địa hình đó Trung Quốc có thể phân chia làm mấy miền địa 
hình, dựa vào đó có thể phán đoán đặc điểm khí hậu của từng miền. Dựa vào đặc 
điểm của địa hình cũng còn có thế lí giải được hướng chảy của mạng lưới sông ngòi, 
 9