Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy tính tích cực của học sinh trong tiết dạy - học bài Cấu trúc lặp Tin học 11

  Sáng kiến kinh nghiệm 
 PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
 Tin học là một môn học mới nhưng đã khẳng định được vai trò và vị trí 
quan trọng của mình. Cùng với tất cả các bộ môn khác, bộ môn Tin học cũng đã 
và đang được quan tâm, điều chỉnh thông qua việc đổi mới phương pháp giảng 
dạy. Thực tế cho thấy cần phải có những công trình nghiên cứu về phương pháp 
dạy bộ môn Tin học với từng phần kiến thức cụ thể nhằm xây dựng những giải 
pháp tối ưu trong việc dạy học Tin học.
 Như chúng ta biết, chương trình sách giáo khoa Tin học 11 trang bị cho 
học sinh một số kiến thức cơ bản về lập trình và ngôn ngữ lập trình bậc cao. Bên 
cạnh đó rèn luyện cho các em kĩ năng giải được một số bài toán đơn giản trên 
máy tính bằng cách vận dụng được các kiến thức về thuật toán, cấu trúc dữ liệu, 
ngôn ngữ lập trình cụ thể... thực tế cho thấy học sinh gặp rất nhiều khó khăn 
trong việc học Tin học, đặc biệt là phần tin học khối lớp 11. Một trong những 
nội dung mà học sinh hay gặp vướng mắc đó là sự lựa chọn cấu trúc lặp trong 
khi xây dựng chương trình giải một bài toán.
 Do vậy việc nghiên cứu, áp dụng phương pháp mới vào dạy - học để nâng 
cao chất lượng là hết sức quan trọng và cần thiết. Với những lý do nêu trên, tôi 
chọn đề tài nghiên cứu "Phát huy tính tích cực của học sinh trong tiết 
dạy - học bài Cấu trúc lặp Tin học 11" với mong muốn giúp học sinh chủ 
động khai thác những kiến thức cơ bản một cách chắc chắn và sâu sắc. Từ đó áp 
dụng được linh hoạt vào giải quyết các dạng bài tập thường gặp. 
 PHẦN 2. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
 A. CƠ SỞ LÍ LUẬN 
Việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh không phải là vấn đề mới, nó đã 
được nghiên cứu ở nhiều bộ môn khác nhau, tuy nhiên do mỗi môn học đều có 
những đặc thù riêng nên cũng cần những phương pháp áp dụng riêng. 
 Thực tế việc giảng dạy sử dụng các phương pháp giáo dục truyền thống 
chưa đáp ứng đầy đủ được mục tiêu dạy học. Trong khi khoa học công nghệ 
ngày càng phát triển thì việc chiếm lĩnh tri thức mới đòi hỏi người học cần phải 
giữ vai trò chủ động. Nhưng phần lớn học sinh còn rất thụ động, do khả năng 
nhận thức của các em còn nhiều hạn chế. Vì thế, việc phát huy tính tích cực 
trong quá trình nghiên cứu và lĩnh hội tri thức là vấn đề cực kỳ quan trọng. 
 Giải quyết được vấn đề này có thể nói là giải quyết được vấn đề lớn của 
ngành giáo dục nói chung và công tác giáo dục của trường nói riêng.
 Giáo viên: Đỗ Thị Thu Hiền Trang 1  Sáng kiến kinh nghiệm 
 Trong bài dạy, tôi sử dụng những tình huống, ví dụ, câu hỏi rèn luyện kỹ 
năng liên hệ thực tế và vận dụng để rút ra kiến thức bài học. Trong quá trình 
giảng dạy tôi cũng chú trọng đến việc ứng dụng công nghề thông tin, kết hợp 
linh hoạt phương pháp giảng dạy để nhằm đạt được chất lượng tốt nhất có thể.
I. MỤC TIÊU:
1. Kiến thức:
- Hiểu nhu cầu của cấu trúc lặp trong biểu diễn thuật toán.
- Hiểu cấu trúc lặp với số lần biết trước và câu lệnh For - Do
2. Kỹ năng:
Biết vận dụng được cấu trúc lặp và câu lệnh For - Do vào từng trường hợp cụ 
thể
II. CHUẨN BỊ:
1. Giáo viên: 
- Giáo viên chuẩn bị nội dung kiến thức liên quan đến bài học, môn học (giáo 
án).
- Giáo viên chuẩn bị phiếu có ghi các tình huống, ví dụ giúp học sinh phát hiện 
vấn đề để cung cấp đến từng học sinh; chuẩn bị máy tính có cài sẵn các chương 
trình, ví dụ cần thiết cho bài học, máy chiếu đa năng.
2. Học sinh: 
- Học sinh chuẩn bị các kiến thức cũ đã học liên quan, cần sử dụng để hỗ trợ cho 
việc lĩnh hội kiến thức mới 
- Học sinh chuẩn bị giấy bút, sách vở...
III. TỔ CHỨC DẠY HỌC:
1. Hoạt động 1: Xét ví dụ để gợi động cơ tìm hiểu ý nghĩa của cấu trúc lặp
Giáo viên đưa ra một bài toán ví dụ tình huống đặt học sinh vào tình huống có 
vấn đề buộc các em phải tư duy.
 Nội dung Hoạt động của Thầy Hoạt động của 
 Trò
Xét 2 bài toán với a>2, a GV chiếu hai bài toán ví 
nguyên cho trước dụ lên bảng:
 Bài toán 1: Tính tổng:
 1 1 1 1
 S ... 
 a a 1 a 2 a 100
Bài toán 2: Tính tổng
 1 1 1 1
 S ... 
 a a 1 a 2 a N
 với điều kiện ? Nghiên cứu để tìm ra 
 1
 0,0001 cách tính tổng ở cả 2 bài 
 a N toán?
 Với Bài toán 1:
 GV có thể gợi ý phương 
 pháp: Ta xem như S là một 
 cái thùng, số hạng như một 
 Giáo viên: Đỗ Thị Thu Hiền Trang 3  Sáng kiến kinh nghiệm 
 Trả lời:
 Bài toán 1 cho 
 giới hạn N
 Với bài toán này 
 ?Nêu cách tính cụ thể cho việc lặp chưa xác 
 bài toán 2? định được số lần.
 - Giới hạn lặp cho 
Cách tính tổng Bài toán 2: đến khi điều kiện 
- Gán S bằng giá trị 1/a 1 < 0,0001 
- Tiếp theo mỗi lần cũng cộng Tóm lại: a N
thêm vào S một giá trị là Trong trường hợp này việc được thoã mãn.
 1 với N=1, 2, 3... cộng thêm mỗi lần vào 
 a N 1 Thảo luận:
 tổng S giá trị là 
- Việc cộng thêm dừng lại khi a N - Gán S bằng giá 
 1 < 0,0001 được lặp đi lặp lại chưa trị 1/a
 a N biết bao nhiêu lần mà chỉ - Tiếp theo mỗi 
 Thao tác lặp với số lần biết việc cộng lặp dừng lại lần cũng cộng 
chưa biết trước. khi 1 < 0,0001 thêm vào S một 
 a N giá trị là 1 với 
 Nói cách khác đây chính là a N
 Thao tác lặp với số lần N=1, 2, 3...
 chưa biết trước. - Việc cộng thêm 
 dừng lại khi 
 ?Qua hai ví dụ trên em hãy 1 < 0,0001
 cho biết trong lập trình lặp a N
 là gì và các dạng lặp?
 GV Chuẩn hoá nội dung 
 câu trả lời rồi trình chiếu 
 lên màn hình
- Trong lập trình, có những - Trong lập trình, có 
thao tác phải lặp đi lặp lại một những thao tác phải lặp đi 
số lần, khi đó ta gọi là cấu lặp lại một số lần, khi đó 
trúc lặp ta gọi là cấu trúc lặp
- Lặp thường có 2 loại: - Lặp thường có 2 loại:
+ Lặp với số lần biết trước + Lặp với số lần biết trước Thảo luận. Phát 
+ Lặp với số lần không biết + Lặp với số lần không biểu
trước biết trước
 ?Để thực hiện tính tổng S 
 ta phải sử dụng câu lệnh 
 nào?
 GV: Nêu vấn đề: Ta mới 
 chỉ học câu lệnh IF – 
 Giáo viên: Đỗ Thị Thu Hiền Trang 5  Sáng kiến kinh nghiệm 
 không? kiện để kiểm tra 
 không biết phải 
 Đúng thế. Để giải 2 bài thực hiện như thế 
 toán trên thì không thể nào?
 dùng cấu trúc IF – THEN - Cả 2 cách giải 
 mà phải sử dụng một cấu trên đều quá dài
 trúc khác, ngôn ngữ Pascal 
 sẽ cung cấp cho ta một số Trả lời
 câu lệnh lặp để mô tả các Không thể được
 cấu trúc lặp trên
2. Hoạt động 2: Xây dựng thuật toán Bài toán 1 để gợi động cơ tìm hiểu 
cấu trúc lặp for – do dạng tiến và dạng lùi
 Nội dung Hoạt động của Thầy Hoạt động của Trò
 ?Em hãy dựa vào cách làm 
 nêu trên thảo luận viết thuật 
 toán giải bài toán 1?
 1 1 1 1 1
 S ... 
 a a 1 a 2 a 3 a 100
 Ban đầu
 Cộng lần 1
 Cộng lần 2 Thảo luận theo 
 Cộng lần 3 nhóm để viết thuật 
 ................. toán:
 .
 Cộng lần 100
 ?Gọi HS lên trình bày thuật 
Thuật toán 1a: (Lặp tiến) toán.
 1
B1: N  0; S ; HS trình bày thuật 
 a toán mà nhóm vừa 
B2: N  N + 1; Gọi học sinh khác lên nhận thảo luận.
B3: Nếu N >100 thì xét đánh giá?
chuyển đến bước 5 Nhận xét, đánh giá 
 1
B4: S  S+ quay kết quả của nhóm 
 a N Chuẩn hoá lại thuật toán cho khác
lại bước 2 học sinh (Chiếu trên máy 
B5: Đưa S ra màn hình chiếu)
rồi kết thúc.
 GV Gợi động cơ cho lặp lùi
 Thay vì: 
 Giáo viên: Đỗ Thị Thu Hiền Trang 7  Sáng kiến kinh nghiệm 
3. Hoạt động 3: Tìm hiểu câu lệnh for – do
 Nội dung Hoạt động của Thầy Hoạt động của Trò
 Yêu cầu học sinh nghiên HS nghiên cứu, trả 
* Dạng tiến: cứu SGK và cho biết cấu lời câu hỏi
For := <giá trị trúc chung của câu lệnh 
đầu>to do FOR – DO dạng tiến?
;
- Trong đó:
+ Biến đếm: là biến đơn và GV Giải thích: 
thường có kiểu nguyên : là biến đơn 
+ Giá trị đầu và giá trị và thường có kiểu nguyên.
cuối: là các biểu thức cùng Trả lời
kiểu với biến đếm. GV: Ý nghĩa của <giá trị - Giá trị đầu và giá 
+ Giá trị đầu ≤ Giá trị cuối đầu> , kiểu dữ trị cuối dùng để làm 
* Nếu giá trị đầu > giá trị liệu của chúng? giới hạn cho biến 
cuối thì vòng lặp không thể đếm
thực hiện được - Hai giá trị này 
- Hoạt động của câu lệnh phải cùng kiểu với 
dạng tiến: Câu lệnh sau từ biến đếm
khóa DO được thực hiện 
tuần tự với biến đếm lần ? Trong Thuật toán 1a <giá Trả lời
lượt nhận các giá trị liên trị đầu>, là Giá trị đầu là 1, giá 
tiếp tăng từ giá trị đầu đến bao nhiêu? trị cuối là 100 
giá trị cuối.
Sơ đồ khối ? Lệnh cần lặp trong thuật Trả lời
 toán 1a là gì? Lệnh cần lặp là: 
 1
 S  S+
 a N
 Biến đếm:=G.trị 
 đầu
 S ? Khi có nhiều lệnh khác Trả lời
 Biến đếm<=Gt nhau cần lặp lại ta viết như Ta phải sử dụng câu 
 Cuối thế nào? lệnh ghép 
 Đ (Beginend;)
 Lệnh lặp 
 ? Em có nhận xét gì về <giá Trả lời
 trị đầu> và ? Giá trị đầu ≤ giá trị 
 cuối
 ? Nghiên cứu SGK em hãy 
 cho biết sự hoạt động của Trả lời câu hỏi. 
 Giáo viên: Đỗ Thị Thu Hiền Trang 9