Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy phần “Công dân với kinh tế” – Giáo dục công dân 11 tại Trường Phổ thông DTNT cấp 2, 3 Vĩnh Phúc

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC
 TRƯỜNG PT DTNT CẤP 2-3 VĨNH PHÚC
 ******************
 BÁO CÁO KẾT QUẢ 
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
Tên sáng kiến: 
SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG GIẢNG DẠY PHẦN “CÔNG DÂN VỚI 
 KINH TẾ” - GIÁO DỤC CÔNG DÂN 11 TẠI TRƯỜNG PT DTNT 
 CẤP 2- 3 VĨNH PHÚC
Tác giả sáng kiến: NGUYỄN THỊ NGỌC MAI
Mã sáng kiến : 04.53.01
 Vĩnh Phúc, năm 2022 MỤC LỤC
 BÁO CÁO KẾT QUẢ 
 NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1. Lời giới thiệu
 Trong những năm gần đây, ngành Giáo dục và Đào tạo đã tiến hành công cuộc đổi 
mới toàn diện: nội dung chương trình, kiểm tra đánh giá, phương pháp và kĩ thuật dạy 
học,... theo hướng lấy người học làm trung tâm. Học sinh được coi là chủ thể còn người 
giáo viên trở thành người định hướng, chỉ dẫn giúp học sinh trong quá trình chiếm lĩnh tri 
thức của nhân loại. Để thực hiện được mục tiêu này, đổi mới phương pháp và kĩ thuật dạy 
học được coi là khâu đột phá chiến lược. Kĩ thuật sơ đồ hóa tư duy là một trong những kĩ 
thuật dạy học tích cực đem lại kết quả tốt cho các môn học nói chung và môn GDCD nói 
riêng.
 Trong chương trình GDCD 11, phần I “Công dân với kinh tế” là một phần kiến thức 
thuộc Kinh tế chính trị Mác – Lênin nên trừu tượng với nhiều nội dung dài, khó ghi nhớ 
với học sinh. Khi dạy phần kiến thức này, giáo viên rất khó để truyền tải kiến thức một 
cách logic và đầy đủ, học sinh khó nhớ vì có rất nhiều những thuật ngữ hàn lâm, chuyên 
ngành.
 Qua kinh nghiệm giảng dạy của bản thân, tôi nhận thấy sử dụng kĩ thuật sơ đồ hóa 
tư duy sẽ giúp cho người giáo viên dễ dàng hơn trong việc truyền tải kiến thức một cách 
đầy đủ nhất, đồng thời cũng giúp cho các em học sinh nắm kiến thức nhanh và theo mạch 
logic trong phần I “Công dân với kinh tế” - GDCD 11.
2. Tên sáng kiến: 
 Từ những thực tế trên, tôi lựa chọn đề tài: Sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy 
phần: “Công dân với kinh tế” - GDCD 11 tại trường PT DTNT cấp 2 – 3 Vĩnh Phúc.
3. Tác giả sáng kiến:
 - Họ và tên: Nguyễn Thị Ngọc Mai
 - Địa chỉ tác giả sáng kiến: Tổ dân phố 4 – Đạm Nội – Tiền Châu – Phúc Yên – Vĩnh Phúc
 - Số điện thoại: 0973.513.709 
- E_mail: nguyenthingocmai.c3dtntphucyen@vinhphuc.edu.vn
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến : Tác giả: Nguyễn Thị Ngọc Mai.
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến 
- Sáng kiến được áp dụng vào việc giảng dạy phần I: Công dân với kinh tế - GDCD 11.
- Qua thời gian nghiên cứu áp dụng vào thực tiễn giảng dạy kết quả cho thấy chất lượng môn 
GDCD của học sinh lớp 11 được nâng lên đáng kể. PHẦN I. MỞ ĐẦU
1. Lý do viết sáng kiến
 Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 40/2010/QH về đổi mới giáo dục và đào tạo. Quá 
trình đổi mới thực hiện toàn diện và đồng bộ mà trọng tâm là đổi mới chương trình, phương 
pháp giáo dục để đáp ứng được mục tiêu: “dạy chữ, dạy người, dạy nghề” theo định hướng 
phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện đại. Công 
cuộc đổi mới này đòi hỏi sự chung tay, góp sức của toàn dân, của ngành Giáo dục và đào 
tạo, của các nhà trường cũng như mỗi thầy cô giáo, mỗi học sinh. Trọng tâm của đổi mới 
chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông là tập trung đổi mới phương pháp dạy 
học, thực hiện dạy học phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh với sự tổ 
chức, hướng dẫn phù hợp của giáo viên, nhằm phát triển tư duy độc lập, góp phần hình 
thành phẩm chất, năng lực cần đạt, hình thành khả năng tự học, tự bồi dưỡng hứng thú học 
tập, tạo niềm tin và niềm vui thích cho học sinh trong học tập. Để thực hiện được mục tiêu 
này thì việc áp dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học phù hợp, tiên tiến được coi là 
khâu đột phá chiến lược. Để thực hiện được xu hướng đổi mới đó, vấn đề đầu tiên người 
giáo viên cần làm là nhận thức rõ vị trí của người học trong quá trình dạy học. Người học 
hiện nay là chủ thể hoạt động chiếm lĩnh tri thức, hình thành kĩ năng và thái độ chứ không 
phải là “cái bình chứa kiến thức” một cách thụ động như trước đây. Sơ đồ hóa tư duy là 
một trong những phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực nhắm phát huy được vai trò chủ 
động của người học.
 Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chỉ đơn thuần 
là nhớ kiến thức một cách máy móc mà chưa rèn luyện kĩ năng tư duy. Học sinh chỉ học 
bài nào biết bài đấy, cô lập nội dung của các môn, phân môn mà chưa có sự liên hệ, xâu 
chuỗi kiến thức với nhau. Thêm nữa, nhiều học sinh học theo kiểu “học vẹt” nên khả năng 
ghi nhớ kiến thức kém, thiếu sự khái quát kiến thức nhất là đối với các môn khoa học xã 
hội. Vì vậy, các em chưa phát triển được tư duy logic và tư duy khái quát vấn đề. Áp dụng 
kĩ thuật sơ đồ tư duy sẽ giúp học sinh giải quyết được các vấn đề trên nhằm nâng cao hiệu 
quả học tập. Học sinh khối 11 của Trường PT DTNT cấp 2,3 Vĩnh Phúc cũng không ngoại 
lệ, các em ngoan nhưng khả năng nhận thức và tư duy sáng tạo còn hạn chế. Trong học tập, 
nhất là học các môn khoa học xã hội học sinh thụ động, học thuộc lòng, học trước quên 5. Phương pháp nghiên cứu
 * Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: 
 - Đọc tài liệu liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ của đề tài.
 - Phân tích các nội dung kiến thức có thể áp dụng kĩ thuật sơ đồ tư duy trong giảng 
dạy.
 * Phương pháp thực nghiệm sư phạm:
 - Thực nghiệm kiểm tra ở các lớp học để xác định tính khả thi và hiệu quả của sáng 
kiến.
 - Theo dõi kết quả thi giữa kì và kết thúc học kì của học sinh. 1.3. Tác dụng của sơ đồ tư duy đối với học sinh
 Việc học sinh vẽ sơ đồ tư duy vừa phát huy tối đa tính sáng tạo của các em vừa phát 
huy năng khiếu hội họa. Qua việc chọn lựa đường nét, màu sắc để tạo ra một sơ đồ tư duy 
làm các em yêu quí, trân trọng tác phẩm của mình đã sáng tạo ra, đồng thời tác động vào 
bộ não làm cho các em nhớ kiến thức nhanh hơn và bền vững hơn.
 Sơ đồ tư duy còn giúp học sinh diễn đạt, trình bày ý tưởng theo ý mình nên dễ nhìn, 
dễ viết, dễ hiểu và dễ nhớ. Sơ đồ tư duy là một bức tranh vừa mang tính tổng thể vừa mang 
tính cụ thể có màu sắc, hình ảnh do đó hấp dẫn học sinh nhìn, ghi nhớ và nhận thức.
 Sơ đồ tư duy kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo vô tận của học sinh.
 Sơ đồ tư duy giúp phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não, tăng tính chủ động 
của học sinh.
 Rèn luyện tư duy lôgic và khái quát trong tìm hiểu vấn đề. Tư duy này rất quan 
trọng trong học tập và giải quyết các vấn đề phát sinh trong cuộc sống.
1. 4. Cách ghi trên sơ đồ tư duy
 Từ những kinh nghiệm của bản thân, tôi thấy khi ghi chép trên sơ đồ tư duy nên:
+ Lên ý tưởng, vạch các ý chính, ý phụ trước khi vẽ sơ đồ tư duy.
+ Viết các từ khóa, ngắn gọn.
+ Cấu trúc của sơ đồ phải logic, liền mạch.
+ Khi viết ý nên để chừa khoảng trống để có thể bổ sung thêm ý khi cần thiết.
 Khi vẽ sơ đồ tư duy cần tránh những điều sau:
+ Viết quá nhiều chữ trong các ý.
+ Ghi chép một cách vụn vặt.
1.5. Một số phần mềm dùng để tạo sơ đồ tư duy
 Một sơ đồ tư duy có thể được thực hiện dễ dàng trên một tờ giấy với các loại bút 
màu khác nhau, tuy nhiên, cách thức này có nhược điểm là khó lưu trữ, thay đổi và chỉnh 
sửa. Một giải pháp được hướng đến là sử dụng các phần mềm để tạo ra sơ đồ tư duy. Một 
số phần mềm tiêu biểu trong thể loại “phần mềm mind mapping” (mind mapping software).
 Phần mềm Buzan’s iMindmap™: một phần mềm thương mại, tuy nhiên có thể 
tải bản dùng thử 30 ngày. Phần mềm do công ty Buzan Online Ltd. thực hiện. Trang chủ 
tại www.imindmap.com
 Phần mềm Inspiration: sản phẩm thương mại của công ty Inspiration Software, 
Inc. Sản phẩm có phiên bản dành cho trẻ em (các em từ mẫu giáo đến lớp 5) rất dễ dùng 
và nhiều màu sắc. Có thể dùng thử 30 ngày. Trang chủ tại www.inspiration.com Vẫn còn tư tưởng coi môn Giáo dục công dân là môn học phụ nên một số học sinh 
không đầu tư hết sức để hoàn thành các bài tập vẽ sơ đồ tư duy của giáo viên bộ môn.
 - Về phía giáo viên giảng dạy: 
 Đôi khi giáo viên chưa thấy hết tác dụng của sơ đồ tư duy đối với khả năng ghi nhớ 
kiến thức và rèn luyện kĩ năng của học sinh nên chưa đầu tư có chất lượng và vận dụng 
thường xuyên kĩ thuật này trong giảng dạy. Giáo viên có đưa vào sử dụng nhưng ít, thường 
là dùng vào các tiết ôn tập, các phần kiến thức có yếu tố so sánh. Hình thức của sơ đồ tư 
duy còn đơn giản, đa phần là các khung hình vuông, hình tròn Màu sắc hầu như chỉ sử 
dụng màu đen truyền thống. Đường nét: thường là nét thẳng.
 Còn tồn tại tình trạng giáo viên chưa sử dụng thành thạo các phần mềm hỗ trợ tạo 
sơ đồ tư duy nên chỉ sử dụng các sơ đồ tư duy tự vẽ; do đó sơ đồ tư duy còn nhiều hạn chế 
về tính hấp dẫn làm cho khả năng ghi nhớ, ấn tượng với học sinh cũng bị giảm 
sút. 
 - Về phía nhà trường và xã hội: 
 Nhà trường đã cố gắng đầu tư về cơ sở vật chất song vẫn chưa đáp ứng được đầy 
đủ, thường xuyên nhu cầu dạy học bằng sơ đồ tư duy: máy chiếu, bảng phụ, màu vẽ, loa 
phục vụ cho giảng dạy của giáo viên.
 Học kì I năm học 2021 – 2022, do sự ảnh hưởng nặng nề của dịch bệnh Covid 19 
nên việc tổ chức dạy học đã khó, việc dạy học bằng sơ đồ tư duy còn khó khăn hơn.
2.3. Số liệu thống kê trước khi áp dụng sáng kiến
 - Chất lượng môn Giáo dục công dân đầu năm học 2021 - 2022:
 Lớp Sĩ số Giỏi Khá T. Bình Yếu Kém
 11A6 40 2 20 16 2 0
 11A7 33 0 8 15 10 0
 - Mức độ học sinh biết vẽ sơ đồ tư duy (đầu năm học):
 Lớp Sĩ số Giỏi Khá T. Bình Yếu Kém
 11A6 40 2 15 21 2 0
 11A7 33 0 6 17 10 0 Khái 
 niệm
 Vai trò
 CD với sự 
 phát triển 
 kinh tế
 Các 
 yếu 
 tố
 Phát triển 
 Kinh tế
 Để tiến hành được kiểu kiểm tra bài cũ này thì tôi phải rèn cho học sinh thói quen 
lập sơ đồ tư duy sau mỗi bài học. Trong khi dạy kiến thức mới, tôi phải hướng dẫn các em 
cách ghi chép và cùng học sinh hoàn thiện những nội dung kiến thức đã học bằng sơ đồ tư 
duy nhằm đưa ra đúng, đủ những tri thức mà học sinh cần nắm vững.
 Hình ảnh kiểm tra bài cũ bằng hình thức hoàn thành các nội dung thiếu trong sơ đồ * Khi dạy kiến thức mới hoàn toàn bằng bảng, tôi thường dành một phần bảng bên 
phải để cùng học sinh hoàn thiện sơ đồ tư duy. Mỗi nội dung của bài học được giảng xong 
thì sơ đồ tư duy lại có thêm một nhánh. Ví dụ khi dạy Bài 2 “Hàng hóa – tiền tệ - thị trường” 
Giáo dục công dân 11, tôi đi theo tiến trình và cách trình bày như sau:
 Bảng ghi được chia làm 2 phần:
 I. Hàng hóa (Ở bảng bên phải cũng xuất hiện 
 từ khóa “dân chủ, kỉ luật”)
 1. Khái niệm hàng hóa
 (Giáo viên và học sinh cùng tìm hiểu phần 1. Sau khi Là sản phẩm 
 học xong phần 1, sơ đồ tư duy xuất hiện thêm 3 nhánh của lao động
 “sản phẩm của lao động”; “có công dụng” và “thông 
 qua trao đổi mua – bán”. Khái 
 niệm
 Có công dụng
 Thông qua trao 
 đổi mua - bán
 Tương tự, sau khi học xong mỗi phần kiến thức mới thì sơ đồ tư duy lại thêm những 
nhánh nữa. Khi kết thúc bài học cũng là lúc giáo viên và học sinh sẽ hoàn thành xong sơ 
đồ tư duy hoàn chỉnh cho bài học đó.
 Hình ảnh hoàn thiện sơ đồ tư duy khi dạy bằng bảng