Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng tài liệu văn học giúp học sinh hứng thú học tập Lịch sử Việt Nam lớp 11

 Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11
 SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC NHẰM GIÚP HỌC SINH HỨNG THÚ 
 HỌC TẬP MÔN LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11
 PHẦN A: MỞ ĐẦU
I.Bối cảnh, Lí do chọn đề tài:
 Ở Phương Tây quan niệm Lịch sử là “Cô giáo của cuộc sống”, là “bó 
đuốc soi đường đưa ta đến tương lai”. Ở nước ta môn lịch sử cũng được nhà 
nước và Bộ Giáo Dục quan tâm. Trong nhà trường phổ thông, bộ môn Lịch sử là 
một trong những bộ môn có tầm quan trọng và có tính giáo dục rất lớn, nó cung 
cấp cho học sinh một bức tranh sinh động về Lịch sử loài người và lịch sử dân 
tộc
 Việc dạy như thế nào, học như thế nào để đạt được mục tiêu hiệu quả học 
tập tốt nhất là điều mong muốn của tất cả Thầy cô giáo chúng ta.Trong quá trình 
giảng dạy môn Lịch sử, ở các bài học nội dung truyền đạt cho học sinh chỉ là 
những kênh chữ, một vài bài có cung cấp thêm hình ảnh. Trong các tiết dạy Lịch 
sử đa số giáo viên chỉ chú ý bám sát nội dung kiến thức trong sách giáo khoa mà 
chưa chú ý sử dụng những hình thức khác để bổ trợ làm cho tiết học thêm sinh 
động. 
 Ví dụ như giáo viên cung cấp thêm những hình ảnh ngoài sách giáo khoa 
hoặc những mẫu chuyện kể về những con người đã góp phần xây dựng đất nước 
để có được những thành tựu của hôm nay mà trong sách giáo khoa không đề cập 
đến. Qua tiết dạy không đem lại hứng thú cho học sinh, tiết học trở nên khô 
khan đôi lúc học sinh lại có những suy nghĩ lệch lạc về những nhân vật lịch sử 
hoặc những sự kiện Lịch sử quan trọng.
 Từ yêu cầu và thực tế trên đòi hỏi chúng ta phải đổi mới phương pháp dạy 
học Lịch sử nhằm giúp học sinh hứng thú học tập, phát huy tính tích cực của học 
sinh, giúp học sinh tư duy và nắm được nội dung kiến thức trọng tâm đã học.
 Trong các tiết dạy giáo viên có thể sử dụng các loại đồ dùng trực quan 
(hiện vật, tranh ảnh, bản đồ, máy chiếu) là những phương tiện dạy học, có khả 
 1 
 Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11
cần phối hợp các phương pháp hiện đại, trong đó có phương pháp kiểm tra bằng 
câu hỏi trắc nghiệm khách quan.
 Kiểm tra đánh giá kết quả học sinh học và làm bài để từ đó có điều chỉnh 
và bổ sung hợp lí.
 3 
 Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11
 Nghề dạy học là đưa đến cho thế hệ trẻ, giúp thế hệ trẻ tiếp nhận những 
giá trị quí báu của loài người về phương diện tri thức cũng như về phương diện 
tình cảm, tư tưởng góp phần bồi dưỡng phẩm chất, năng lực cho thế hệ trẻ.
 Giảng dạy môn Lịch sử là giảng về quá khứ của xã hội loài người, quá 
khứ của dân tộc, quá khứ của địa phương. Những quá khứ đó lại có quan hệ mật 
thiết với hiện tại và tương lai. Trong bài giảng, bài học Lịch sử tư duy, tình cảm 
của giáo viên và học sinh hướng về những gì rất gần gũi đó là những con người 
thật những con người cụ thể chứ không phải là những con người hư cấu.
 Để giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức giáo viên bắt đầu từ việc giúp học 
sinh hiểu biết cụ thể, nắm được kiến thức lịch sử. Đó là nhiệm vụ giáo dưỡng và 
giáo dục. “Lịch sử thực sự là cái cân, cái gương của muôn đời.” Qua đó ta thấy 
được môn Lịch sử vô cùng quan trọng không những cung cấp những kiến thức 
cơ bản về Lịch sử dân tộc và Lịch sử thế giới mà còn góp phần hình thành nhân 
cách cho thế hệ trẻ.
 II. Cơ sở thực tiễn:
 1. Thuận lợi: 
 Được sự quan tâm chỉ đạo của Ban giám hiệu nhà trường, tổ chuyên môn 
tạo mọi điều kiện tốt cho việc dạy và học ở nhà trường.
 Đa phần người giáo viên trong nhà trường có nhiều cố gắng thay đổi 
phương pháp giảng dạy của mình theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh 
thông qua các phương pháp dạy học như: sử dụng dồ dùng trực quan, phương 
pháp giải quyết vấn đề, miêu tả, kể chuyện, nêu đặc điểm nhân vật . Giáo viên 
tích cực hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm, hỗ trợ kiến thức cho nhau, thông 
qua hoạt động này những học sinh yếu kém sẽ được sự hướng dẫn của giáo viên 
và các học sinh khá giỏi, học sinh sẽ nắm chắc kiến thức và hiểu sâu hơn về bản 
chất của sự kiện, hiện tượng Lịch sử. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên kết 
hợp và khai thác các đồ dùng và phương tiện dạy học như tranh ảnh, bản đồ, sơ 
đồ, mô hình, ứng dụng công nghệ thông tin
 5 
 Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11
 3. Điều tra cụ thể:
 Trong quá trình vừa giảng dạy vừa nghiên cứu đặc điểm tình hình học tập 
bộ môn của học sinh, vừa tiến hành rút kinh nghiệm qua mỗi tiết dạy.Việc điều 
tra được thực hiện thông qua những câu hỏi phát triển tư duy trên lớp, kiểm tra 
thường xuyên, kiểm tra 15 phút, kiểm tra 1 tiết.
 Qua điều tra thực tiển cho thấy đa số học sinh chỉ trả lời những câu hỏi 
mang tính chất trình bày, còn những câu hỏi giải thích tại sao, so sánh, đánh giá, 
phân tích, tổng hợp thì học sinh trả lời chưa được tốt, chưa biết vận dụng và liên 
hệ kiến thức giữa các bài các chương, chưa nắm rõ các sự kiện Lịch sử qua các 
giai đoạn hay lẫn lộn giữa sự kiện này với sự kiện khác. 
 Cụ thể kết quả điểm HK I:Năm học 2013-2014
 Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém
 Lớp Sĩ số
 SL % SL % SL % SL % SL %
11T4 33 6 18.2 21 63.6 6 18.2
11T6 35 0 0 12 34 25 71.4 2 5.7
11T7 36 0 0 9 25 22 61 5 13.8
III. Giải Pháp thực hiện:
 1. Đối với giáo viên:
 Thứ nhất, giáo viên chuẩn bị chu đáo tất cả đồ dùng dạy học khi lên lớp: 
giáo án (hoặc giáo án điện tử), bản đồ tranh ảnh, sơ đồđặc biệt những câu văn, 
thơ, những câu nói của những người nổi tiếng để trích dẫn vào bài giảng làm cho 
tiết dạy phong phú không gây sự nhàm chán cho học sinh.
 Lưu ý hạn chế giảng giải, thuyết trình, hạn chế đưa ra những câu hỏi vụn 
vặt nên tập hợp các câu hỏi thành gợi ý, hướng giải quyết vấn đề, câu hỏi mang 
tính tổng hợp.
 7 
 Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11
 3. Một số giải pháp thực tế gây hứng thú học tập Lịch sử bằng tài 
liệu văn học :
 a. Sự cần thiết của tài liệu Văn học trong giảng dạy và học tập Lịch sử 
Việt Nam trong trường phổ thông
 Cố nhà văn Vũ Ngọc Phan (1902 – 1987) từng cho rằng : “Văn học phục 
vụ rất nhiều cho sử học” . khi nghiên cứu tác dụng của văn học đối với các môn 
khoa học xã hội khác. Thật vậy, giữa tri thức Lịch sử và tri thức văn học nói 
chung, văn học nói riêng có mối quan hệ với nhau rất chặt chẽ. Để cho bài giảng 
lịch sử không phải rơi vào tình trạng “khô, khó, khổ”, người giáo viên Lịch sử 
phải linh hoạt sử dụng nhiều phương pháp đổi mới trong dạy học, trong đó thiết 
nghĩ sử dụng tài liệu văn học là một trong những phương pháp hữu hiệu, nâng 
cao chất lượng bài giảng được tốt hơn.
 Văn học dân gian nói riêng và văn học viết nói chung là một phần của 
sáng tác dân gian, phát triển trong đời sống của nhân dân theo phương thức 
truyền miệng và tập thể. Là sáng tác nghệ thuật của nhân dân, tác phẩm văn học 
phản ánh và biểu hiện đời sống nhân dân, thế giới tinh thần và tình cảm của 
nhân dân. Đó là cuộc sống lao động, những sự kiện, vấn đề của đời sống xã hội, 
cuộc đấu tranh của quần chúng nhân dân chống áp bức và cuộc chiến đấu của 
toàn dân chống ngoại xâm. Hiện thực Lịch sử đã được phản ánh trong tác phẩm 
văn học như là bộ bách khoa toàn thư về đời sống nhân dân. Vì lẽ đó, nó là 
“những hòn ngọc quý”, là vũ khí tinh thần mạnh mẽ của nhân dân. Việc sử dụng 
những câu ca dao, truyền thuyết, truyện cổ tích, hay một câu thơ trong một bài 
giảng sẽ làm tăng sự “cảm thụ Lịch sử” cho học sinh thêm phần tinh tế và sâu 
sắc hơn.
 Từ đặc điểm này, tài liệu văn học nói chung và văn học dân gian nói riêng 
đã cơ bản phản ánh được “cái thần” của sự kiện, của mỗi thời kỳ lịch sử cụ thể. 
Ví dụ, khi cung cấp cho học sinh nội dung : Trong phần lịch sử lớp 10. công cụ 
 9 
 Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11
thời. Đỉnh điểm của cơn cùng cực là việc chị Dậu phải bán con, khoai và bán cả 
bầy chó để lấy tiền nộp sưu thuế cho chồng và cảnh chị Dậu chạy ra giữa màn 
trời đêm tối đen như mực và như cái tiền đồ của chị. Hay tác phẩm “Vợ Nhặt” 
của nhà văn Kim Lân.
 Khi sử dụng tài liệu văn học phải đảm bảo tiêu chuẩn cơ bản là giá trị giáo 
dục – giáo dưỡng và giá trị văn học, các tài liệu đó phải giúp học sinh khôi phục 
lại bối cảnh lịch sử, hình ảnh các sự kiện, nhân vật của quá khứ để phục vụ được 
yêu cầu của nội dung bài học, phù hợp trình độ nhận thức của học sinh, không 
làm loãng nội dung bài học lịch sử.
 Nói tóm lại, khi sự giảng dạy, phân tích có tính chất lý luận không đủ để 
học sinh hiểu đầy đủ một vấn đề và sự kiện Lịch sử thì tài liệu văn học phát huy 
được tác dụng tích cực của nó. Bởi vì, nhận thức Lịch sử không chỉ có một 
hướng, một nội dung mà là sự kết hợp, bổ sung sâu sắc giữa cảm thụ và tư duy 
lý trí, giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính. Hiểu được như vậy, người 
giáo viên Lịch sử mới thấy rõ sự cần thiết của tài liệu văn học trong dạy học 
Lịch sử trong trường phổ thông hiện nay. Đây cũng là lí do mà bản thân tôi chọn 
đề tài này.
 b) Cách sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11:
 Đây là cái cốt lõi của một tiết dạy trên lớp, giáo viên phải biết sàng lọc 
kiến thức văn học để trích dẫn cho phù hợp với nội dung của từng bài có như 
vậy tiết dạy mới thành công.
 Ví dụ khi dạy bài 19 “Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống xâm 
lược (từ năm 1858 đến trước năm 1873)” khi nói đến tình hình Việt Nam 
trước khi thực dân Pháp xâm lược thì chế độ phong kiến khủng hoảng trầm 
trọng kéo theo khủng hoảng về kinh tế, xã hội như nông nghiệp sa sút, đất đai 
khai khẩn được lại rơi vào tay địa chủ, dân phiêu tán khắp nơi nạn cướp giật 
diễn ra khắp nơi sự bất mãn của nhân dân đối với chính quyền Phong 
kiến,Nói lên sự thối nát của chính quyền phong kiến.Giáo viên trích đoạn thơ. 
 11 
 Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11
 Ngày 17/2/1859, Pháp nổ súng đánh thành Gia Định, quân triều đình 
nhanh chóng tan rã, Nguyễn Đình Chiểu đã ghi lại sự kiện bi thảm này qua bài 
thơ “Chạy giặc”
 Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,
 Một bàn cờ thế phút sa tay.
 Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy,
 Mất ổ đàn chim dáo dát bay.
 Bến Nghé của tiền tan bọt nước,
 Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.
 Nhà thơ: Nguyễn Đình Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng,
 Chiểu.(1822-1888)
 Nỡ để dân đen mắc nạn này ?
 Khi Pháp đánh chiếm 3 tỉnh miền Đông Nam Kì rồi chiếm luôn 3 tỉnh 
miền Tây Nam Kì, Nguyễn Trung Trực đã đấu tranh anh dũng qua hai trận đánh: 
đánh chìm tàu Ét-pê-răng của địch trên sông Vàm Cỏ Đông (10/12/1861) đã làm 
nứt lòng dân, dạy cho quân Pháp một bài học để đời. Tiêu diệt đồn kiên Giang 
(16/6/1868), ông đã được danh sĩ Huỳnh Mẫn Đạt khen ngợi qua những câu thơ 
sau:
 Thắng bại chi bàn việc tướng quân
 Người chài trụ đá khúc gian truân
 Lửa bừng Nhựt Tảo rêm trời đất
 Kiếm tuốt Kiên Giang rợn quỷ thần
 Một sớm nhẹ mình rêu tiết nghĩa
 Đôi đường trọn chữ báo quân dân
 Anh hùng: Nguyễn Trung Anh hùng cứng cổ danh thơm mãi
 Trực
 ( 1839 – 1868 ) Vũ sống khom lưng chết thẹn dần
 13