Sáng kiến kinh nghiệm Tạo sự hứng thú học tập môn vật lý bằng những thí nghiệm đơn giản

 a
 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ
 TRUNG TÂM GDNN - GDTX HOẰNG HOÁ
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
TẠO SỰ HỨNG THÚ HỌC TẬP MÔN VẬT LÝ BẰNG 
 NHỮNG THÍ NGHIỆM ĐƠN GIẢN
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Tân
 Chức vụ: Giáo viên
 SKKN thuộc lĩnh vực (môn): Vật lí
 THANH HÓA, NĂM 2020
 THANH HOÁ NĂM 2020 I .Đặt vấn đề.
 1. Lý do chọn đề tài .
 Trước xu thế phát triển và hội nhập trong khu vực và trên phạm vi toàn cầu 
đã đòi hỏi nghành giáo dục phải đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ cả mục tiêu, nội 
dung, phương pháp và phương tiện dạy học.
 Vật lý học là một môn khoa học thực nghiệm, đặc điểm này đòi hỏi giáo viên 
phải tăng cường sử dụng thí nghiệm vật lý và các phương tiện trực quan trong 
quá trình dạy học.
 Thí nghiệm vật lý được hiểu theo nghĩa rộng là một trong các phương pháp 
dạy học truyền thụ và tiếp thu kiến thức. Đó là phương tiện trực quan, giúp học 
sinh hình thành những hình tượng cụ thể, phản ánh trung thực các hiện tượng, 
các quá trình, quy luật vật lý.Thí nghiệm vật lý là phương tiện kích thích hứng 
thú học tập, phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học sinh, đồng thời tạo 
điều kiện thuận lợi cho việc tiếp thu giáo trình. Ngoài ra, Thí nghiệm vật lý còn 
có tác dụng to lớn trong việc phát huy năng lực nhận thức của học sinh, giúp các 
em làm quen với các phương pháp nghiên cứu khoa học, rèn luyện kỹ năng, kỹ 
xảo thực hành.
 Như thế, thí nghiệm vật lý là một phương tiện tham gia tốt vào việc giáo dục 
kỹ thuật tổng hợp cho học sinh.
 Tuy nhiên, không phải trường nào cũng có đủ điều kiện và thiết bị thí 
nghiệm.
 Phần lớn giáo viên dạy vật lý hiểu biết về thí nghiệm biểu diễn chưa thật sự 
tinh thông, dạy vật lí nhưng kĩ năng thực hành chưa thực sự nhuần nhuyễn vì thế 
giáo viên chưa thể trang bị cho người học kĩ năng thí nghiệm hợp lí, khoa học.
 Mặt khác, thời lượng một tiết dạy chỉ diễn ra trong 45 phút, chuyển tiết chỉ 5 
phút, như vậy thời gian lắp ráp một bộ thí nghiệm là hạn chế vì khá cồng kềnh, 
phải cần mạng điện, kĩ năng và kĩ thuật.
 Trước thực tế này tôi chọn đề tài “ Tạo sự hứng thú học tập môn vật lý 
bằng những thí nghiệm đơn giản ” nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình 
giảng 
dạy của giáo viên và sự tiếp thu của học sinh được sôi nổi, hiệu quả.
 2. Mục đích nghiên cứu.
 -Xây dựng hệ thống các thí nghiệm đơn giản có thể vận dụng vào bài 
giảng trong chương trình vật lý 10, 11, 12 . 
 -Tạo nên sự hứng thú học tập môn vật lý bằng những thí nghiệm đơn giản 
nhằm giáo dục tính tự chủ và tăng hứng thú học tập bộ môn cho học sinh. Để vật 
lý không còn mang tính đặc thù khó hiểu như một “ thuật ngữ khoa học”.
 3 . Đối tượng nghiên cứu.
 Một số thí nghiệm đơn giản thuộc chương trình Vật lý 10,11,12.
 4. Phương pháp nghiên cứu
 Trong quá trình giảng dạy môn vật lý tại Trung tâm GDNN – GDTX 
Hoằng Hóa, tôi đã phân loại và hệ thống hóa lí thuyết nhằm xây dựng cơ sở lí 
luận của đề tài. Đồng thời điều tra, quan sát và tổng kết kinh nghiệm để khảo 
sát, đánh giá thực trạng về việc sử dụng thí nghiệm đơn giản vào quá trình dạy 
học và hứng thú của học sinh đối với môn vật lý.
 1 2.2 Khó khăn
 Trong những năm gần đây, song song với việc đổi mới chương trình và 
sách giáo khoa (SGK), các trường phổ thông và các trung tâm GDTX đã được 
trang bị đồng bộ các thiết bị thí nghiệm theo danh mục tối thiểu của Bộ Giáo 
dục và Đào tạo. Tuy nhiên việc khai thác và sử dụng các thiết bị đó vào dạy học 
vẫn còn rất hạn chế dẫn đến hiệu quả sư phạm thấp, gây lãng phí lớn trong việc 
đầu tư thiết bị thí nghiệm, các thiết bị đó bị “chết “ . Theo tôi, sự hạn chế này 
do một số nguyên nhân sau :
 - Nhiều giáo viên chưa quan tâm đến việc lồng ghép thí nghiệm đơn giản 
vào bài dạy, mới chỉ truyền thụ tri thức một chiều. Giáo viên phải là người 
hướng dẫn học sinh chủ động trong quá trình lĩnh hội tri thức vật lí .
 - Trình độ của đa số giáo viên còn hạn chế, các kĩ năng thực hành cũng 
như sự chuẩn bị và lắp đặt thiết bị thí nghiệm biểu diễn trong SGK để sử dụng 
các thí nghiệm vào dạy học chưa thật sự thành thạo.
 - Trang bị phòng thí nghiệm biểu diễn chưa được xây dựng .
 - Thời khóa biểu của trung tâm hiện nay là 4 tiết/ buổi và 6 buổi/ tuần, các 
buổi chiều các em học nghề liên kết và nghề phổ thông, thời gian chuyển tiết là 
5 phút nên giáo viên không đủ thời gian để lắp một bộ thí nghiệm biểu diễn 
trong SGK để đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh.
 3.Mô tả phương pháp dạy học có thí nghiệm
 Trong quá trình dạy học có sự lồng ghép những thí nghiệm nhỏ, giáo viên 
hướng dẫn học sinh tiến hành ngay tại lớp hoặc giao về nhà cho học sinh nghiên 
cứu (có thể làm theo nhóm) rồi báo cáo kết quả với những dụng cụ đơn giản, dễ 
kiếm, dễ làm hoặc làm thí nghiệm không cần đến dụng cụ giúp phát huy tính 
sáng tạo, hấp dẫn và gây hứng thú cho học sinh; giúp học sinh dễ tiếp thu kiến 
thức mới; có thể chuyển tải nhiều tri thức của nhiều lĩnh vực khác nhau; tạo 
được bầu không khí thân thiện; tạo cho các em tác phong nhanh nhẹn,. Ví dụ 
như sau:
 3.1. CHƯƠNG I. ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM
 BÀI : RƠI TỰ DO
 Thí nghiệm viên bi rơi vào ly 
a. Kiến thức: Chuyển động rơi tự do 
b. Mô tả: Dụng cụ gồm 1 thanh gỗ dài, 
phẳng được đặt trên một cốc nhựa trong 
suốt. Trên miếng gỗ đặt một quả cầu. Khi 
tác dụng lực lên miếng gỗ quả cầu sẽ rơi 
thẳng đứng và rơi vào chiếc cốc.
c. Giải thích: Thí nghiệm này liên quan đến 
những kiến thức như quán tính, chuyển 
động rơi tự do của viên biKhi miếng gỗ 
bị tác dụng lực để chuyển động nhanh theo 
phương ngang thì quả cầu rơi tự do xuống 
chiếc cốc.
b. Mô tả: Dụng cụ gồm 1 thanh gỗ dài, phẳng được đặt trên một cốc nhựa trong 
suốt. Trên miếng gỗ đặt một quả cầu. Khi tác dụng lực lên miếng gỗ quả cầu sẽ 
 3 Giải mã màn ảo thuật kỳ diệu:Khi bạn 
dùng tay ướt cọ xát lên miệng ly sẽ tạo ra 
âm thanh nghe khá khó chịu. Âm thanh 
hay sóng âm sẽ truyền đi trong không 
khí. Khi đó nước bên trong chiếc ly đặt 2 
que diêm sẽ có hiện tượng cộng hưởng, 
làm rung động thành ly.Rung động này 
khiến cho 2 que diêm di chuyển và dần 
dần sẽ chạm vào nhau
 3.3. CHƯƠNG III. CÂN BẰNG VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT 
RẮN
 a.BÀI : CÁC DẠNG CÂN BẰNG. CÂN BẰNG CỦA MỘT VẬT CÓ 
MẶT CHÂN ĐẾ
 Thí nghiệm trứng nổi và trứng chìm
 Tại sao trứng nổi trong cốc nước muối 
 nhưng lại chìm trong cốc nước lọc?. 
 Chuẩn bị: 3 quả trứng, 3 cốc nước, một 
 cốc muối và một bình nước.
 Tiến hành:
 + Thực hiện: Đổ nước vào 3 cốc với 
 lượng bằng nhau. Trong thí nghiệm này, 
 người thực hiện đổ 250 ml nước vào mỗi 
 cốc.Cốc thứ nhất để nguyên, cốc thứ hai 
 thêm 4 thìa muối và cốc thứ ba thêm 4 
thìa muối. Khuấy để muối tan hoàn toàn.
 + Thả một quả trứng vào cốc thứ nhất, bạn sẽ thấy trứng nhanh chóng chìm 
xuống đáy. Tuy nhiên, khi thả trứng vào hai cốc còn lại, trứng sẽ nổi lên. Từ từ 
đổ thêm một ít nước lọc vào cốc thứ ba và quan sát, dung dịch lúc này được pha 
loãng và trứng bắt đầu rơi xuống.
Giải thích: Nước muối đặc hơn nước tinh khiết. Trứng dễ dàng nổi trong nước 
muối do tỷ trọng của nước muối lớn hơn tỷ trọng của trứng. 
 b. BÀI : MÔ MEN LỰC ( Vật lý 10): Đưa ra cho học sinh một câu đố 
(có thưởng) hoặc một tình huống như sau: Cho học sinh ngồi thẳng trên ghế, nếu 
nửa thân trên của học sinh không nghiêng về phía trước, hoặc hai chân không di 
động về phía đáy ghế, đố học sinh nào có thể đứng dậy được?. Tất nhiên sẽ 
không có học sinh nào làm được điều này. Thí nghiệm này có thể sử dụng làm 
thí nghiệm mở đầu để dẫn dắt vào bài học, cũng có thể làm thí nghiệm kiểm 
chứng và yêu cầu học sinh dựa vào bài học để giải thích.
 c. Bí mật con lật đật không bị đổ ngã 
 Nếu chiếc cặp kẹp ở tầm ngang là thấp thì khi nhấc dây buộc lên, thân con lật
đật thõng xuống phía dưới, và khi đó đặt con lật đật lên mặt bàn thì nó cũng 
không
bao giờ đổ. Nếu chiếc cặp kẹp buộc cao quá thì xách dây buộc lên, con lật đật sẽ
 5 + Tiếp theo, dựng đầu nhọn từng quả trứng lên trên và dùng tay quay nó như 
cách chuyển động của một con quay. Quả trứng số 1 quay khá nhanh.Tuy nhiên, 
quả thứ hai quay khá khó khăn và gần như ngay lập tức đổ ngang xuống, không 
di chuyển như bạn mong muốn. 
 Kết luận: Quả số 1 là trứng chín, quả số 2 là trứng sống. Bạn có thể đập 
vỡ từng quả để kiểm chứng. 
Giải thích: Do quả trứng chín là vật thể rắn, đặc nên trọng tâm của nó giữ 
nguyên. Trong khi đó, trứng sống có chất lỏng bên trong nên trọng tâm thay đổi 
liên tục khi di chuyển, khiến nó khó quay hơn. 
Khi chạm tay vào quả trứng chín đang quay, nó dừng lại ngay. Đối với quả 
trứng sống, khối chất lỏng bên trong theo quán tính tiếp tục chuyển động thêm 
một lúc, do đó ta có thể quan sát thấy sự khác biệt. 
 3.4 CHƯƠNG IV: CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN
BÀI : ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN ĐỘNG LƯỢNG
Trò chơi Tên lửa nước 
a. Kiến thức: Chuyển động bằng phản lực 
 b. Mô tả: 
 * Cấu tạo (xem hình ): Thân tên lửa làm bằng chai nhựa có gắn van xe đạp, 
nhiên liệu là nước, bệ phóng làm bằng hệ thống ống PVC, vỏ tên lửa làm bằng 
giấy cứng, hệ thống khóa mở để giữ và phóng thả tên lửa (tùy vào sáng tạo của 
người làm). 
* Hoạt động: 
 Đổ nước vào chai, từ 1/3 đến 2/3 chai. Gắn vào bệ phóng, dùng bơm xe đạp 
bơm khí vào trong, khi khí đã bị nén ở áp suất cao thì mở khóa để tên lửa bay 
lên
 c. Tiến hành 
 Trước khi trực tiếp biểu diễn các trò chơi này giáo viên sẽ chiếu lại các đoạn 
phim tương ứng, sau đó trình diễn sản phẩm hoặc thí nghiệm, mô tả chi tiết cấu 
tạo và cách thức hoạt động, học sinh quan sát và tiến hành lại các thí nghiệm khi 
có yêu cầu, sau đó cùng suy nghĩ và giải thích hiện tượng. 
Nguyên lý của tên lửa nước:
 Tên lửa nước có một hoặc nhiều khoang nhiên liệu ( thường được làm bằng các 
vỏ chai nhựa ) để đựng một lượng nước nhất định ( không đầy bình) . Không khí 
được bơm vào các khoang đó tạo ra một áp suất đẩy nước phụt ra khỏi khoang 
và đẩy tên lửa bay lên theo định luật bảo toàn động lượng.
 Hướng dẫn chế tạo tên lửa nước
 Phần thân:
 7 Cách 1: sử dụng phần đầu vỏ chai Cách 2 : sử dụng giấy bìa cứng hoặc 
 được cắt ra, sau đó ghép vào thân tên bìa gương cuộn lại thành chóp tên 
 lửa có sẵn ta đã có được phần chóp. lửa:
 Khoan đã vội cố định lại bằng băng
 keo, vì ta còn làm phần dù
 Làm chóp theo cách 2 này có nhược điểm là nếu làm bằng giấy bìa cứng sẽ dễ 
ướt dẫn đến hư chóp.
 Chế tạo dàn phóng 
Chuẩn bị:
- 1m25 ống nước PVC đường kính 
21mm: cắt thành 7 đoạn, 6 đoạn dài 
15cm, 1 đoạn dài 35cm
- 1 đoạn ống PVC 40cm dài 5cm, 4 đầu 
bịt ống 21mm, 3 nối ống 21mm chữ T, 10 
sợi dây rút nhựa ( lạt nhựa ), 1 van xe 
đạp, 1 miếng săm xe, keo dán ống PVC, 
1 cuộn keo lụa quấn ống nước.
 + Các vật dụng trên có thể dễ dàng mua tại các cửa hàng điện nước. Bạn lắp 
ghép các phần như hình sau. Các chỗ nối dán lại bằng keo dán ống PVC. 
 + Phần van để bơm khí vào , gắn vào một đầu bịt ống. Đầu bịt ống này được 
làm bằng phẳng( có thể dùng cưa để cưa đi phần thừa) sau đó đục một lỗ và cho 
van xe đạp vào. Bạn dùng các miếng xăm chèn vào chỗ tiếp giáp giữa van và 
ống nước để tránh rò rỉ khí.
 Khóa tên lửa 
 + Dùng 6 sợi dây rút nhựa quấn quanh đoạn ống 35cm 
 + Cột cố định 6 sợi dây lại và dùng keo nến để cố định
 + Luồn ống 40cm vào để các khóa ngàm dây rút vào ngạnh ở cổ chai.
 + Đút phần đuôi tên lửa nước vào ống đường kính 21mm dài 35cm. Các mấu 
của lạt nhựa được giữ chặt vào cổ chai bằng đoạn ống nước đường kính 40mm. 
Bơm khí vào tên lửa nước qua van. Muốn cho tên lửa bay lên bạn chỉ cần giật 
đoạn ống 40mm để các mấu của lạt nhựa bung ra qua đó tên lửa nước được giải 
phóng và bay lên
 9