Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế bài giảng Địa lý lớp 11 (Ban cơ bản) theo công thức GIPO

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC
 TRUNG TÂM GDTX TỈNH
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÝ LỚP 11 
(BAN CƠ BẢN) THEO CÔNG THỨC GIPO
 Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Hải
 Tổ bộ môn: Địa lý
 Mã: 86
 Số điện thoại: 01678375197
 Địa chỉ email: hai1982kon@gmail.com
 VĨNH PHÚC - 2014 Như vậy, TKBG theo công thức GIPO có ưu điểm hơn hẳn cách thiết kế truyền 
thống, đó là việc quy trình hoá hoạt động dạy học một cách cụ thể và khoa học, xác 
định cụ thể, chính xác mục tiêu dạy học, dự kiến sản phẩm đạt được, xác định điều 
kiện dạy học cụ thể và cách kiểm tra đánh giá.
 Tuy nhiên, có một điều phải nhận thấy rằng, trong các trung tâm GDTX hiện 
nay việc đổi mới dạy học khó khăn hơn nhiều so với THPT, thiết kế bài giảng theo 
công thức GIPO chưa nhiều và chưa phát huy được tính hiệu quả, tiện ích mà 
những phương tiện này có thể mang lại. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng 
này: sự thiếu thốn về cơ sở vật chất như phòng học chức năng, phương tiện...Song 
điều đáng quan tâm là sự chuyển biến về nhận thức cũng như hành động của đội 
ngũ giáo viên trong việc thiết kế bài giảng theo quan điểm công nghệ dạy học. Đây 
là một hướng nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn, góp phần đẩy nhanh quá trình đổi 
mới nội dung và phương pháp giảng dạy Địa lí ở trung tâm GDTX, nhằm đạt hiệu 
quả cao trong giáo dục, đào tạo.
 Trong hệ thống chương trình Địa lí phổ thông nói chung, nội dung chương 
trình Địa lí lớp 11 (Ban cơ bản) nói riêng rất phong phú, đa dạng. Đó là những điều 
kiện thuận lợi để thiết kế bài giảng theo quan điểm công nghệ dạy học góp phần 
nâng cao hiệu quả dạy học.
 Với mong muốn tìm ra con đường TKBG một cách có hiệu quả nhằm nâng 
cao chất lượng của quá trình dạy học ở trung tâm GDTX , tôi đã lựa chọn đề tài: 
“Thiết kế bài giảng Địa lí lớp 11 (Ban cơ bản) theo công thức GIPO”.
II. Mục đích của đề tài
 Mục đích nghiên cứu của đề tài “Thiết kế bài giảng Địa lí lớp 11 (Ban cơ bản) 
theo công thức GIPO ” là nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của quá trình dạy học ở 
các trung tâm GDTX.
III. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
 Để đạt được mục đích trên, đề tài phải thực hiện các nhiệm vụ sau đây:
 - Tìm hiểu, nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế bài giảng 
Địa lí lớp 11 (Ban cơ bản) theo công thức GIPO.
 - Nghiên cứu qui trình và kĩ thuật thiết kế bài giảng Địa lí lớp 11 (Ban cơ 
bản) theo công thức GIPO. Thiết kế minh hoạ một số bài giảng tiêu biểu trong 
chương trình Địa lí 11 (Ban cơ bản) theo công thức GIPO.
 - Thực nghiệm sư phạm kiểm chứng hiệu quả và tác dụng của việc đổi mới
thiết kế bài giảng Địa lí lớp 11 (Ban cơ bản) theo công thức GIPO.
IV. Phạm vi nghiên cứu PHẦN NỘI DUNG
 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA THIẾT KẾ BÀI 
 GIẢNG ĐỊA LÍ LỚP 11 (BAN CƠ BẢN) THEO CÔNG THỨC GIPO
1. Một số khái niệm có liên quan đến thiết kế bài giảng
1.1. Bài học Địa lí
 Bài học là một đơn vị của nội dung dạy học, có vị trí xác định trong hệ thống 
một giáo trình (hay một cuốn sách giáo khoa) và có liên quan chặt chẽ với các bài 
học khác trong toàn bộ giáo trình (sách giáo khoa).
1.2. Tiết học Địa lí
 Tiết học của các môn học trong đó có môn Địa lí là hình thức cơ bản của 
hình thức tổ chức dạy học theo trường, theo lớp như hiện nay. Cũng trong tiết học, 
các nhiệm vụ chủ yếu của nhà trường phổ thông đều được thực hiện.
1.3. Giáo án là bản thiết kế bài giảng
 Bản thiết kế bài giảng tức là giáo án mà trong đó nêu rõ kế hoạch làm việc 
của thầy và trò trong suốt tiết học như: các bước chủ yếu, các hoạt động của giáo 
viên, các hoạt động của học sinh, đồng thời cũng nêu lên được những điểm cơ bản 
về nội dung và phương pháp của giáo viên, học sinh nhằm đạt được mục đích cụ 
thể mà người giáo viên đã xác định theo yêu cầu của chương trình học.
1.4. Khái niệm bài giảng
 Bài giảng là bản thiết kế (giáo án) đã được người giáo viên thực hiện trên 
lớp. Bài giảng là nơi thể hiện một cách tập trung và sinh động nhất những quan 
điểm, những xu hướng khác nhau - nơi đối lập những quan điểm cũ và mới, quan 
điểm truyền thống và hiện đại, giữa sự rập khuôn và sáng tạo của người giáo viên.
2. Quan niệm về công nghệ dạy học
 Vào khoảng cuối những năm 60 của thế kỷ XX thuật ngữ "Công nghệ dạy 
học", trong đó TKBG theo công thức GIPO là một cách tiếp cận để TKBG theo 
quan điểm công nghệ dạy học. Từ đó đến nay đã có nhiều nhà khoa học quan tâm 
và bàn đến vấn đề này.
 Tổ chức giáo dục của Unesco ở Hội thảo Giơ-ne-vơ từ ngày 10 đến 16 tháng 
5 năm 1970 đã đưa ra định nghĩa: "CNDH là khoa học về giáo dục, nó xác lập các 
nguyên tắc hợp lí của công tác dạy học và những điều kiện thuận nhất để tiến hành + Hoa Kì:
 + Liên minh châu Âu:
 + Liên Bang Nga
 + Nhật Bản
 + Trung Quốc
 + Khu vực Đông Nam Á:
 + Ôxtrâylia
 - Về mặt thực hành: Nội dung của phần này tiếp tục tập trung vào việc luyện 
kĩ năng phân tích số liệu thống kê, xây dựng biểu đồ, nhận xét, giải thích một hiện 
tượng địa lí KT - XH trên bản đồ (lược đồ) cũng như việc tập viết báo cáo và trình 
bày một vấn đề liên quan đến một quốc gia cụ thể trên cơ sở tư liệu cho trước.
4. Đặc điểm về điều kiện giảng dạy của giáo viên và học tập của học viên 
BTVH
4.1. Giáo viên
- Có trình độ chuyên môn nghiệp vụ vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt, gương
mẫu, nhiệt tình, có trách nhiệm, tâm huyết với nghề.
- Có các phương tiện phục vụ cho việc dạy học: SGK, SGV, phương tiện trực quan,
máy chiếu,...tuy nhiên chưa có các phòng học bộ môn.
4.2. Học sinh
- HV BTVH đã có sự trưởng thành về mặt nhận thức, tư duy, tình cảm, giao tiếp.
- HV có động cơ và thái độ học tập rõ ràng, có khuynh hướng học tập phù hợp với
mục đích lựa chọn nghề nghiệp.
- Có các HV lớn tuổi, lỗ hổng iến thức lớn. HV vừa học vừa làm nên thời gian cho
học tập hạn chế. Một số HV ý thức học tập, tổ chức kỉ luật chưa cao.
- Trong lớp học, HV ở các độ tuổi khác nhau, trình độ nhận thức, tâm lí lứa tuổi 
khác nhau khó khăn cho giáo viên trong việc lựa chọn phương pháp dạy học phù 
hợp.
 Điều này đòi hỏi phải đổi mới PPDH, TKBG nói riêng để thực hiện được 
nhiệm vụ tối thiểu đó mà TKBG theo công thức GIPO sẽ giải quyết được khó khăn 
trên.
5. Thực trạng việc TKBG theo công thức GIPO ở các trung tâm GDTX.
 Khi chương trình sách giáo khoa được đổi mới, Nhà nước đã có kế hoạch bồi 
dưỡng các giáo viên thực hiện chương trình trong đó có đề cập đến định hướng đổi QUY TRÌNH TKBG ĐỊA LÍ 11
 THEO CÔNG THỨC GIPO
 B1: Xác định mục tiêu (sản phẩm) bài học
 B2: Lựa chọn và xác định đầu vào (Input)
 B3: Thiết kế quy trình các quá trình các hoạt động dạy học
 của thầy và trò
 B4: Xác định cách thức kiểm tra và đánh giá sản phẩm
3. Yêu cầu thiết kế bài giảng Địa lí 11 Ban cơ bản theo công thức GIPO
3.1. Xác định và biểu đạt một cách chính xác, tường minh, khả thi và có thể đo 
lường được các mục tiêu cụ thể của bài học
 Nhằm mục đích này người giáo viên cần:
 * Chỉ ra chính xác và cụ thể những gì HV cần phải làm được.
 * Mục tiêu đưa ra cần phải cụ thể để có thể kiểm chứng được và phù hợp với 
điều kiện nguồn lực, giáo viên và trình độ HV. Bảng phân loại dưới đây của Bloom 
về các mức độ khó dễ của mục tiêu sẽ giúp giáo viên có thể biểu đạt chính xác và 
cụ thể các mục tiêu của bài học.
 BẢNG PHÂN LOẠI CÁC MỤC TIÊU THEO BLOOM
 1. Lĩnh vực nhận thức
 Biết. Có khả năng:
 Trình bày, nhớ lại, lập danh sách, nhận dạng, lựa chọn, làm lại...
 Ví dụ: Trình bày những đặc trưng của nền kinh tế tri thức.
 Hiểu. Có khả năng:
 Giải thích, nêu lí do, xác định nguyên nhân, chứng minh, minh hoạ...
 Ví dụ: Giải thích hiện tượng bùng nổ dân số ở các nước đang phát triển. Đầu vào (điều kiện dạy học) của quá trình công nghệ (quá trình dạy học) bao 
gồm trình độ ban đầu và đặc điểm tâm sinh lý của HV, các phương tiện, kỹ thuật 
dạy học và nội dung kiến thức bài học.
 Việc xác định đầu vào một cách chính xác, cụ thể so với đầu ra là một yêu cầu 
quan trọng, đảm bảo thành công cho quá trình dạy học Địa lý theo quan điểm 
CNDH.
 * Xác định trình độ ban đầu và đặc điểm tâm sinh lý của HV.
 GV cần tìm hiểu HV một cách tổng thể các đặc điểm tâm, sinh lý và trình độ 
của HV. Một điều lưu ý là trong quá trình dạy học, GVcần giúp HV biết rõ mục 
tiêu họ cần đạt được và giúp họ tự so sánh trình độ của họ so với đầu ra của bài 
học, môn học. Từ đó giúp HV tự lực và chủ động tiến hành các mối liên hệ ngược 
trong, qua đó vạch ra kế hoạch cụ thể cho mình để phấn đấu, điều chỉnh quá trình 
học tập.
 Để có thể làm được điều đó, GV có thể tìm hiểu HV qua trò chuyện trực tiếp, 
qua lý lịch, qua tiến hành kiểm tra đầu vào. Đồng thời nó cũng đòi hỏi GV phải có 
năng lực chuyên môn, phải sáng tạo, nhạy bén, linh động và hết sức nhiệt tình trong 
quá trình giảng dạy.
 * Xác định các phương tiện kĩ thuật dạy học.
 Để xác định các phương tiện kĩ thuật phù hợp với bài học Địa lý, người giáo
viên cần căn cứ vào các yếu tố sau đây:
 + Nội dung kiến thức bài học
 + Phương pháp dạy học
 + Đặc điểm tâm, sinh lý và trình độ nhận thức của HV
 + Điều kiện thực tế
 + Thái độ và kỹ năng của giáo viên
 + Các yếu tố ảnh hưởng khác như: không gian, ánh sáng hay cơ sở vật chất
của lớp học.
 Để giúp giáo viên có cơ sở trong việc sử dụng hiệu quả các phương tiện dạy 
học sau khi đã lựa chọn được hệ thống các phương tiện phù hợp nhất, đề tài xin đưa 
ra ba nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học như sau:
 Sử dụng phương tiện dạy học đúng lúc.
 Sử dụng phương tiện dạy học đúng chỗ.
 Sử dụng phương tiện dạy học đúng cường độ.
 * Xác định nội dung kiến thức cơ bản đến chất lượng của bản thiết kế bài giảng. Theo tinh thần đổi mới, giờ học được 
thiết kế thành một chuỗi các hoạt động phối hợp của Thày và Trò (thông thường 
một tiết học có từ 3 - 5 hoạt động). Mỗi hoạt động đều nhằm đạt một một mục tiêu 
nhất định, được giới hạn trong một khoảng thời gian nhất định và được thực hiện 
thông qua các tác động của thày (hướng dẫn, chỉ đạo) và các thao tác trí tuệ (quan 
sát, phân tích, so sánh, phán đoán, khái quát hoá, hệ thống hoá...), thao tác thực 
hành (vẽ biểu đồ, xử lí văn bản, số liệu, tranh ảnh...) của học sinh.
3.4. Xác định rõ cách thức kiểm tra, đánh giá sản phẩm đạt được sau giờ học
(Output)
 Trong trường hợp mục tiêu đề ra thể hiện rõ được các sản phẩm mà HV cần 
phải tạo ra trong một giờ học. Với một giờ học thực hành thì việc hình dung và xác 
định sản phẩm mà HV phải tạo ra thường không phức tạp và khá rõ ràng. Nhưng 
đối với các giờ học tiếp thu kiến thức mới thì việc xác định rõ sản phẩm mà học 
sinh phải tạo ra trong một giờ học thường không đơn giản.
4. Kĩ thuật thực hiện các bước TKBG địa lí 11 Ban cơ bản theo công thức
GIPO
4.1. Kĩ thuật xác định mục tiêu (Goal)
 Kĩ thuật biểu đạt mục tiêu theo hướng lấy HV làm trung tâm: Không nên 
biểu đạt mục tiêu bài học theo hướng lấy GV làm trung tâm, chỉ nhấn mạnh đến 
nhiệm vụ mà giáo viên cần thực hiện. Theo thiết kế bài giảng theo công thức GIPO, 
sự biểu đạt mục tiêu bài học cần phải thể hiện rõ nhiệm vụ mà HV phải hoàn thành 
và sản phẩm của hoạt động đó.
 Kĩ thuật động từ hoá các mục tiêu cần biểu đạt: Kĩ thuật động từ hoá các mục
tiêu bài học sẽ giúp GV biểu đạt chính xác và tường minh các mục tiêu của bài học.
 Kĩ thuật phân hoá, cụ thể hoá mục tiêu: Mục tiêu đưa ra cần phải cụ thể để có 
thể kiểm chứng được và phù hợp với điều kiện nguồn lực, giáo viên và trình độ 
HV.
4.2. Kĩ thuật xác định đầu vào (Input)
 Input (đầu vào) của các hoạt động bao gồm thời gian, công cụ (phương tiện), 
phương pháp và hình thức tương tác giữa Thày - Trò và Trò - Trò. Vì vậy, khi thiết 
kế GV cần lựa chọn các phương tiện dạy học cần thiết cho từng hoạt động (bản đồ, 
quả địa cầu, băng hình, tranh ảnh, bảng số liệu...), đồng thời dự kiến các phương 
pháp và quy trình hướng dẫn học sinh khai thác các phương tiện học tập đã lựa 
chọn kĩ lưỡng.