Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo với chủ đề dạy học Giáo dục địa phương để rèn luyện kỹ năng thuyết trình, đọc hiểu văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ cho học sinh lớp 11 THPT

 I. ĐẶT VẤN ĐỀ
 1. Tên sáng kiến:
 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo với chủ đề dạy học: 
 Giáo dục địa phương để rèn luyện kỹ năng thuyết trình, đọc 
 hiểu văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ cho 
 học sinh lớp 11 THPT
 2. Lí do chọn đề tài:
 Chúng ta đang sống trong thời đại công nghệ và kỹ thuật số phát triển một 
cách nhanh chóng. Học sinh của chúng ta bị bao vây bởi thế giới của công nghệ 
hiện đại. Có rất nhiều điều hấp dẫn trong thế giới số khiến cho học sinh đôi khi 
không còn cảm thấy say mê, hứng thú với các môn học trong nhà trường, đặc biệt 
là Ngữ văn – môn học đòi hỏi cao về cả về khả năng tư duy, khả năng liên tưởng, 
tưởng tượng cũng như diễn đạt.
 Trong một thời đại mà sự thay đổi đang diễn ra nhanh chóng, từng ngày, 
từng giờ, yêu cầu của chính người học, của xã hội, của ngành đối với giáo viên 
càng cao hơn lúc nào hết. Việc đổi mới về phương pháp dạy học, kỹ thuật dạy học 
trở thành vấn đề cấp thiết. Mỗi giáo viên chắc chắn đều ý thức được việc cần thiết 
phải thay đổi chính mình, thay đổi trong cách thức tổ chức giờ học, cách kiểm tra, 
đánh giá kết quả học tập của học sinh. Tuy nhiên, mỗi cá nhân tự xoay sở và thử 
nghiệm bao giờ cũng mất rất nhiều thời gian, công sức và đôi khi phải nếm trải 
nhiều thất bại trên con đường tìm kiếm phương pháp dạy học mới.
 Từ thực tế giảng dạy đó, chúng tôi nghĩ rằng trong quá trình dạy đọc hiểu văn 
bản, người giáo viên ngoài việc sử dụng có hiệu quả các phương pháp dạy học tích 
cực còn phải có phương pháp gây hứng thú cho học Sinh, tạo niềm yêu thích văn 
học, từ đó giúp các em thâm nhập sâu vào tác phẩm, tự phát hiện những nét đẹp 
nội dung và hình thức của tác phẩm. Qua đó góp phần khơi gợi, nuôi dưỡng và bồi 
đắp tình cảm thẩm mĩ cho các em, giúp các em tự làm giàu tâm hồn mình.
 Như vậy, để tìm kiếm con đường mới trong việc giảng dạy, nâng cao chất 
lượng dạy và học, tạo nên những tiết học hấp dẫn, phát triển năng lực của học sinh
 1 Triển khai hoạt động ngoại khóa với chủ đề: giáo dục địa phương cho học 
sinh, chúng tôi đã áp dụng triệt để phương pháp "Bàn tay nặn bột" theo hướng dẫn 
của Bộ giáo dục và Đào tạo tại công văn số 3535/BGĐT-GDTrH ngày 27/5/2013, 
triển khai sâu rộng cuộc thi dạy học các chủ đề tích hợp dành cho Gv.
 Hơn nữa, giáo dục địa phương còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc 
xây dựng hiểu biết và mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa học sinh với nơi cư trú. 
Thông qua nội dung giáo dục địa phương, những người con yêu dấu của quê hương 
sẽ được trang bị những kiến thức cơ bản về lịch sử, địa lí, phong tục tập quán và 
đặc điểm con người ở địa phương mình. Từ đó giáo dục lòng yêu mến, tự hào về 
quê hương và ý thức trách nhiệm của các em đối với quê hương mình.
 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo với chủ đề dạy học: Giáo dục 
địa phương để rèn luyện kỹ năng thuyết trình, đọc hiểu văn bản Bài ca ngất 
ngưởng của Nguyễn Công Trứ cho học sinh lớp 11,cũng nhằm hướng đến những 
mục tiêu đó. Đây là một phương pháp rất có ý nghĩa trong thực tiễn dạy học và 
trong thực tiễn đời sống.
 Về mặt thực tiễn dạy học, bài học đảm bảo tính khả thi cao trong tình hình dạy 
và học hiện nay. Cho đến nay, mặc dù cuộc thi “Dạy học theo chủ đề tích hợp” đã 
được phát động trong một thời gian khá dài song chương trình giáo dục THPT vẫn 
chưa có sự thay đổi, sách giáo khoa mới cho chương trình dạy học tích hợp vẫn 
chưa có. Bởi vậy, khá nhiều bài dạy thiết kế theo chủ đề tích hợp có tính chất thử 
nghiệm, chưa thể đưa vào dạy theo khung thời gian của phân phối chương trình 
hiện hành đối với các khối lớp của cấp THPT. Tổ chức hoạt động trải nghiệm 
sáng tạo với chủ đề dạy học: Giáo dục địa phương để rèn luyện kỹ năng 
thuyết trình, đọc hiểu văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ cho 
học sinh lớp 11 THPT sử dụng thời lượng là 4 tiết ( trong đó 2 tiết chính khóa và 
2 tiết tự chọn ), tích hợp ở biên độ vừa phải với chương trình Lịch sử, Địa lí, Âm
 3 - Rèn luyện cho HS những kĩ năng cơ bản như:
 + Kĩ năng giao tiếp
 + Kĩ năng lắng nghe tích cực
 + Kĩ năng trình bày ý tưởng.
 + Kĩ năng hợp tác
 + Kĩ năng tư duy phê phán.
 + Kĩ năng đảm nhận trách nhiệm.
 + Kĩ năng đặt mục tiêu.
 + Kĩ năng quản lí thời gian.
 + Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin.
 + Kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin
 - Tạo hứng thú cho các em tìm hiểu và nhận thức về di sản văn hóa trên quê 
hương mình. Bồi đắp tình yêu, niềm tự hào về quê hương, đất nước. Bởi ẩn chứa 
trong di sản là những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, nên nó có khả năng tác 
động mạnh tới tình cảm, đạo đức, tới việc hình thành nhân cách của học sinh. Khai 
thác được những giá trị ẩn chứa trong các di sản và chuyển giao cho học sinh để 
các em cũng nhận thức được những giá trị đó thì giáo viên sẽ giúp học sinh nhận 
thức thế giới xung quanh, đồng thời giúp các em có cơ sở giải thích một cách khoa 
học các sự vật, hiện tượng liên quan đến di sản.
 - Trải nghiệm hoạt động dạy học ứng dụng các kĩ thuật dạy học mới: dạy 
học theo dự án, hoạt động nhóm, trả lời một phút, hỏi đáp
 - Nhận thức được ưu và nhược của phương pháp dạy học trải nghiệm sáng
tạo.
 4. Lĩnh vực áp dụng của nghiên cứu
 - Về mặt nội dung: đề tài nhiên cứu trên áp dụng vào việc giảng dạy môn
Ngữ Văn, môn lịch sử, môn công dân ở cấp THCS và TPHT nhất là cấp THPT.
 - Về mặt phương pháp: Có thể vận dụng phương pháp trải nghiệm sáng tạo 
ở các bộ môn khác nhau trong cấp học THCS và THPT.
 5 STT TIẾT NỘI DUNG KIẾN THỨC
 1 1 - Tìm hiểu những nét cơ bản về cuộc đời, sự nghiệp văn học của 
 vị doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ.
 - Sơ lược về đặc điểm của thể loại Ca trù, hoàn cảnh sáng tác, bố 
 cục và nội dung chính của tác phẩm.
 - Nội dung từ ngất ngưởng trong bài thơ.
 2 2 - Lối sống ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ khi làm quan.
 - Lối sống ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ khi về hưu.
 - Luyện tập.
1.2. Phương pháp dạy học
 Các phương pháp giáo viên thường sử dụng trong 2 tiết dạy này là:
 Làm việc với sách giáo khoa:
- Ưu điểm: HS làm việc một cách độc lập, tích cực, tạo không khí sôi nổi trong học 
tập và phát huy được năng lực tư duy của các em.
- Nhược điểm: Kiến thức trong SGK chỉ hạn chế trong lượng kiến thức của môn 
học, chưa đề cập được hết tất cả các kiến thức, tình huống mà các em sẽ gặp trong 
cuộc sống.
 Phương pháp thuyết trình nêu vấn đề:
- Đây là phương pháp dùng để trình bày, giải thích nội dung bài học một cách chi 
tiết, dễ hiểu, dễ tiếp thu cho HS. Thông qua việc giảng giải của giáo viên, HS 
nhanh chóng hiểu và nắm được nội dung vấn đề một cách có hệ thống. Giáo viên 
thường sử dụng phương pháp này khi tiến hành cung cấp những nội dung cần nhớ 
trong bài học cho HS hoặc thể hiện mối liên hệ kiến thức trong một phần hay toàn 
bộ chương trình.
- Tuy nhiên, đây là phương pháp độc thoại, HS dễ rơi vào tình trạng thụ động, các 
em phải cố gắng lắng nghe để hiểu, ghi nhớ và không có cơ hội trình bày ý kiến 
riêng của mình dẫn đến thói quen thụ động, ỷ lại, phụ thuộc vào thầy cô, chờ đợi ý
 7 trên lớp, các em có thể suy ngẫm, liên hệ với thực tế để mở rộng kiến thức cho bản 
thân.
- Về hạn chế:
+ Thứ nhất, thời lượng dành cho tác phẩm này còn hạn chế. Khi tiến hành dạy 
đúng theo phân phối chương trình và phương pháp dạy cũ, HS không đủ thời gian 
để lĩnh hội được những kiến thức có liên quan với nội dung bài học như: Bối cảnh 
lịch sử xã hội Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX, chính sách khai hoang của triều đình 
nhà Nguyễn, công lao của Nguyễn Công Trứ trong việc khai khẩn vùng đất Kim 
Sơn, cũng như đặc điểm của thể loại Ca trù.
+ Do thời lượng ngắn nên các em không có đủ thời gian để trải nghiệm với thể loại 
hát nói, các em mới chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu lí thuyết mà không có cơ hội 
thưởng thức hoặc tự mình thể hiện một tác phẩm ca trù mà các em yêu thích. Trong 
khi đó, giáo dục âm nhạc truyền thống trong nhà trường lại đang là một yêu cầu 
cấp thiết.
+ Các tiết học này cũng không có thời gian cho hoạt động trải nghiệm. HS không 
có cơ hội trải nghiệm tại đền thờ Nguyễn Công Trứ cũng như vùng đất Kim Sơn, 
nên các em cũng chưa nhận thức được vai trò và tầm quan trọng của di sản văn hóa 
địa phương đối với sự phát triển và hình thành nhân cách của mỗi con người.
+ Dạy học theo phương pháp cũ chưa phát huy hết năng lực tự học, tự nghiên cứu 
và nhất là khả năng thuyết trình của HS. Bởi trong xã hội hiện đại, một con người 
thành đạt thì không thể không biết trình bày, thuyết trình một vấn đề nào đó trước 
đám đông.
2. Giải pháp mới cải tiến
 Trên cơ sở phân tích những ưu điểm và hạn chế của giải pháp cũ thường làm, 
chúng tôi đã nghiên cứu và tiến hành đổi mới phương pháp dạy học đối với 2 tiết 
học trên.
 Về cơ bản, giải pháp mới cải tiến như sau:
2.1. Tích hợp liên môn tạo thành một chủ đề dạy học
2.1.1. Vài nét khái quát về dạy học theo chủ đề tích hợp
 9 + Về kiến thức: Tích hợp liên môn với biên độ vừa phải, vận dụng kiến thức tiết 
51-52: Tìm hiểu địa lý địa phương của môn Địa lý 12 (bài 44-45) và kiến thức môn 
Lịch sử lớp 10 phần giáo dục địa phương, tiết 31-32: Xây dựng và phát triển văn 
hoá trong các thế kỉ X – XIX. Tình hình xã hội nửa đầu thế kỷ XIX. (bài 25-26)
Với chủ đề này, HS có thế rèn luyện các kỹ năng như trình bày ý kiến của cá nhân 
về vấn đề giữ gìn, bảo vệ các di sản văn hóa địa phương, bảo vệ dòng âm nhạc 
truyền thống của dân tộc đang bị mai một dần trước dòng xoáy của thời gian...
- Hiệu quả của việc dạy học theo chủ đề:
+ Tạo sự kết nối liền mạch và logic kiến thức của nhiều môn học. Để hoàn thành 
chủ đề này, HS cần tìm hiểu kiến thức của nhiều môn học. Với môn Ngữ Văn, HS 
cần nắm vững cách trình bày một vấn đề, kỹ năng đọc hiểu một tác phẩm văn 
học...Ngoài ra, HS cần phải có hiểu biết về địa lý, lịch sử địa phương, các kiến 
thức về văn hóa, về âm nhạc truyền thống...
+ HS được rèn luyện tất cả các kỹ năng cần thiết với yêu cầu của chủ đề.
+ Thời lượng của chủ đề chủ yếu dành cho việc thực hành, trải nghiệm của HS. 
Điều này phù hợp với thực tiễn dạy học hiện nay, bởi lẽ HS không chỉ cần học 
thuộc lý thuyết, điều các em cần là được thực hành.
+ Chủ đề: Giáo dục địa phương là vấn đề khá gần gũi với HS, hệ thống tư liệu 
phong phú tạo điều kiện thuận lợi cho việc tìm hiểu của các em. Để thực hiện nội 
dung này, các em cần về địa phương mình tìm hiểu thực tế. Trên cơ sở đó, các em 
có kiến thức để trình bày quan điểm cá nhân cũng như việc quảng bá vẻ đẹp của 
quê hương cho bạn bè thế giới.
2.2. Dạy học theo chủ đề gắn với hoạt động trải nghiệm sáng tạo
2.2.1. Vài nét khái quát về hoạt động trải nghiệm sáng tạo
- Khái niệm hoạt động trải nghiệm sáng tạo:
+ Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục trong đó, dưới sự hướng 
dẫn, tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân HS được tham gia trực tiếp vào các 
hoạt động thực tiễn khác nhau của gia đình, nhà trường, xã hội với tư cách là chủ 
thể hoạt động. Qua đó, mỗi HS phát huy được năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân 
cách và phát huy được tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình.
 11 2.2.2. Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo với chủ đề: Giáo dục địa phương 
Cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo:
 Ngoài việc xây dựng nội dung dạy học thành một chủ đề dạy học tích hợp, 
chúng tôi đã hướng dẫn và tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh tại đền thờ 
Nguyễn Công Trứ - Huyện Kim Sơn. Chủ đề dạy học này không thể tách rời hoạt 
động trải nghiệm. Về cơ bản, hoạt động trải nghiệm trong chủ đề này được xác 
định như sau:
- Thời gian tổ chức hoạt động trải nghiệm: sau tiết 1 của chủ đề và thời gian là 1 
ngày, ngoài giờ lên lớp.
- Cách tổ chức hoạt động trải nghiệm: giáo viên chia lớp thành 6 nhóm. Các nhóm 
thống nhất nội dung, thời gian tổ chức hoạt động trải nghiệm, kế hoạch trải 
nghiệm, nhiệm vụ của mỗi thành viên, thời hạn hoàn thành nhiệm vụ cá nhân và 
sản phẩm chung của nhóm.
 - Thành phần tham gia: Ban giám hiệu nhà trường, giáo viên tổ Văn - Địa, học 
sinh lớp 11A. Ngoài ra, kết hợp với giáo viên môn Lịch sử và môn Địa lý để tư vấn 
và trợ giúp đánh giá về các nội dung liên quan đến môn Lịch Sử 11 và môn Địa Lý 
12, giúp các em hoàn thành nội dung bài học:
 + Cô Bùi Thị Quế - giáo viên môn Lịch sử tư vấn và hướng dẫn học sinh 
tìm hiểu phần lịch sử về triều đại nhà Nguyễn cũng như lịch sử Việt Nam thế kỷ 
XIX.
 + Thầy Dương Văn Hưng - giáo viên môn Địa lý tư vấn và hướng dẫn học 
sinh tìm hiểu phần vị trí địa lý Ninh Bình và vùng đất Kim Sơn cũng như đặc điểm 
về văn hóa, xã hội, con người vùng đất quê hương mình.
 Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong tiết học trải nghiệm sang tạo:
 + Giáo viên thông qua bài học trải nghiệm.
 + Giáo viên và học sinh thảo luận phân công nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm 
và các thành viên trong nhóm theo sở trường và khả năng.
 + Trước khi tiến hành giảng dạy thực tế, giáo viên hướng dẫn cho học sinh 
tự tìm hiểu khai thác các nội dung của di sản văn hóa thông qua các tư liệu hiện 
vật. Các nhóm sẽ được giao nhiệm vụ trước đó khoảng một tháng tùy theo tính 
chất công việc: sưu tầm tranh ảnh và những bài viết về DTLS, tự lên kịch bản và tự
 13