Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân 11

  NGÔ THÀNH NGOAN
 (Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh)
 Giải B
 I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
 - Trong những năm gần đây, việc thay sách giáo khoa đã hoàn chỉnh từ cấp
Trung học cơ sở đến bậc Trung học phổ thông. Các lớp bồi dưỡng về việc giảng dạy
theo sách giáo khoa mới đã được triển khai trên quy mô cả nước, đồng thời diễn ra với
việc bồi dưỡng phương pháp giảng dạy mới và có nhiều phương pháp được giới thiệu,
bồi dưỡng song đáng chú ý hơn cả là phương pháp: Thảo luận nhóm trong lớp học.
 - Sau gần 4 năm thực hiện, tất cả các bộ môn trong nhà trường đều được
khuyến khích triển khai vận dụng phương pháp giảng dạy mới này vào lớp học và đã
thu hoạch được những thành quả bước đầu. Việc đổi mới phương pháp dạy học là một
trong những biện pháp của ngành giáo dục nhằm khắc phục tình trạng học sinh yếu
kém hiện nay.
 - Theo các nhà chuyên môn thì một trong những tình trạng học sinh yếu kém
đó là do “Phương pháp giảng dạy chưa tốt”. Nghị quyết Đại hội X Đảng Cộng sản
Việt Nam cũng luôn nhấn mạnh đến cần phải đổi mới chương trình và phương pháp
giảng dạy nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về học tập của các tầng lớp nhân
dân và chuẩn bị hội nhập trong khu vực và quốc tế.
 - Như vậy, phương pháp giảng dạy trong quá trình lên lớp của thầy (cô) ở nhà
trường có tầm quan trọng đặc biệt nếu không muốn nói là có ý nghĩa quyết định. Sở
dĩ như thế vì cho dù người thầy (cô) có chuẩn bị nội dung phong phú và chu đáo đến
đâu đi nữa mà sử dụng không đúng phương pháp chắc chắn sẽ làm cho khả năng tiếp
thu kiến thức của trò bị hạn chế và kết quả đạt được sẽ không được như ý muốn.
 - Theo ý kiến của nhiều nhà sư phạm và nghiên cứu giáo dục, cần phải khắc
phục ngay lối học thụ động đã được hình thành trong nhà trường nhiều năm qua bằng
cách khuyến khích học sinh tham gia một cách chủ động và tích cực trong việc học
của mình thông qua việc cho học sinh thảo luận nhóm ngay trong lớp dưới sự hướng
dẫn của thầy (cô) giáo bộ môn.
 - Đối với môn Giáo dục Công dân khối 11 (GDCD-11) nội dung kiến thức
của bài khó và trừu tượng nhưng làm sao vận dụng tốt phương pháp thảo luận nhóm
244 cảnh văn hoá và xã hội, thời đại); phải tạo ra các tác động tâm lí (sự hợp tác, gắn kết,
chia sẽ trách nhiệm và lợi ích).
 - Trong số các phương pháp dạy học đang sử dụng, phương pháp dạy học thảo
luận nhóm có nhiều ưu thế trong thực hiện mục tiêu giáo dục hiện nay tránh được lối
học thụ động trên lớp, giáo viên thường đưa ra nhiều biện pháp để kích thích khả
năng tư duy và sáng tạo của học sinh.
 - Có thể nói, mô hình thảo luận nhóm sẽ giúp cho học sinh cố gắng tìm hiểu
và phát biểu trong nhóm của mình để trình bày cho cả lớp, đồng thời tinh thần hợp
tác trong nhóm sẽ được phát huy và hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên trong nhóm.
 - Như thế, khi một vấn đề được đem ra thảo luận trách nhiệm nghiên cứu và
tìm hiểu vấn đề sẽ được thông qua trong nhóm và dù cho vấn đề được giải quyết
đúng hay sai trước khi có nhận xét của nhóm khác và sau cùng là của thầy cô, vấn đề
đó đương nhiên đã tạo sự chú ý và cố gắng tìm hiểu ở mỗi thành viên và việc học tập
do vậy sẽ tích cực hơn. Do đó, việc học tập sẽ mang lại kết quả tốt hơn, tránh được
học sinh chỉ biết ngồi nghe thầy cô một cách thụ động và dĩ nhiên trong trường hợp
như thế kết quả học tập sẽ không mang lại như ý muốn.
 - Khi nhóm thảo luận hoạt động dưới sự giám sát của thầy (cô) giáo, những
thói quen xấu như nói chuyện riêng, thiếu tập trung, đùa giỡnít nhiều sẽ bị loại trừ.
Động lực trong nhóm sẽ được phát huy và những động lực tiềm tàng nơi mỗi cá nhân
có dịp được bộc lộ.
 - Trong khi thảo luận nhóm, việc giao lưu giữa các học sinh đương nhiên diễn
ra. Thông thường thì trong một nhóm trình độ học sinh không khi nào tuyệt đối bằng
nhau, trong nhóm chắc chắn sẽ có những học sinh khá hơn những học sinh còn lại.
Đây cũng chính là cơ hội để cho học sinh học tập lẫn nhau (học thầy không tày học
bạn) và khi được thầy cô tổng kết giải đáp học sinh sẽ hiểu bài hơn, nhớ lâu hơn và
vì vậy việc học tập mang lại kết quả tốt hơn.
 Như vậy, phương pháp thảo luận nhóm một mặt vừa chú trọng phát huy tính
tích cực cao, tính chủ động của học sinh; mặt khác lại chú trọng sự phối hợp, hợp tác
cao giữa các học sinh trong quá trình học tập, cần kết hợp năng lực cạnh tranh và
năng lực hợp tác ở học sinh. Để sử dụng có hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm,
giáo viên cần phải chú trọng xây dựng trách nhiệm cá nhân và trách nhiệm nhóm,
xây dựng vị thế của mỗi học sinh trong nhóm và trong lớp, hình thành kĩ năng làm
việc nhóm cho học sinh.
 3. Thực trạng ban đầu:
 a. Thuận lợi:
 - Việc áp dụng phương pháp thảo luận nhóm rất phù hợp vời học sinh vì các
em đã tiếp cận với phương pháp này từ những năm học cấp dưới ở hầu hết các môn
học nên khá quen thuộc với giờ học mà học sinh là chủ thể hoạt động. Một số học
246 huống xảy ra và có những biện pháp xử lí kịp thời cũng như có sự hợp tác từ học sinh
thì phương pháp thảo luận nhóm sẽ mang lại kết quả cao. Vậy, chuẩn bị của giáo viên
và của học sinh là gì?
 a. Chuẩn bị của giáo viên:
 Trước khi lên lớp, giáo viên cần chuẩn bị:
 - Mục tiêu của hoạt động nhóm bài học này là gì?
 - Những vấn đề thảo luận trong nhóm là những vấn đề gì?
 - Nên chia lớp ra làm mấy nhóm?
 - Hoạt động này có phù hợp với số lượng học sinh trong nhóm không?
 - Hoạt động này cần bao nhiêu thời gian?
 - Tất cả học sinh tham gia có thu được lợi ích từ hoạt động này không?
 - Thiết bị cần dùng là những thiết bị gì?
 - Dự kiến tình huống xảy ra và cách giải quyết.
 - Học sinh phải chuẩn bị những gì?
 - Soạn giáo án cho phù hợp với việc thảo luận nhóm.
 - Chuẩn bị những phương án dự bị
 b. Chuẩn bị của học sinh:
 - Thuộc bài cũ và chuẩn bị bài mới.
 - Làm những bài tập của giờ lần trước.
 - Chuẩn bị những thứ cần thiết mà giáo viên đã dặn dò
 2. Cách thực hiện:
 - Việc phân chia nhóm thường dựa trên: số lượng học sinh của lớp học, đặc
điểm học sinh và chủ đề bài học.
 - Cách chia nhóm như thế nào là hợp lí: có thể theo một tiêu chuẩn nào đó
của bài học hay của giáo viên và cũng có thể hoàn toàn ngẫu nhiên hoặc có thể theo
số điểm danh, theo giới tính, theo vị trí ngồi
 - Giáo viên giao câu hỏi cho từng nhóm (có thể chiếu lên máy chiếu, viết lên
bảng phụ, viết vào giấy giao cho từng nhóm) hướng dẫn học sinh cách thực hiện,
phân bố thời gian hợp lí.
 - Giải đáp thắc mắc của học sinh trước khi chính thức đi vào hoạt động, đồng
thời ghi lại chủ đề và chỉ dẫn lên bảng hoặc máy chiếu
 - Trong một tiết dạy giáo viên có thể chọn một trong số cách chia nhóm sau
đây (lưu ý tuỳ theo đặc điểm của lớp và và nội dung bài học):
248 - Nhóm 2: Thị trường xăng dầu.
 - Nhóm 3: Thị trường lúa gạo.
 - Nhóm 4: Thị trường xe gắn máy.
 d. Chia nhóm đánh giá: một nhóm chịu trách nhiệm thảo luận một chủ đề
nào đó và một nhóm khác có trách nhiệm phê bình, nhận xét và đánh giá ý kiến trình
bày của nhóm kia.
 VD: Để làm rõ nội dung: Nội dung cơ bản của công nghiệp hóa, hiện đại hóa
ở nước ta. GV cho các nhóm thảo luận các vấn đề sau:
 - Nhóm 1: Tại sao phải phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất?
 - Nhóm 2: Xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lí, hiện đại và hiệu quả như thế
nào?
 - Nhóm 3: Vì sao củng cố và tăng cường địa vị chủ đạo của quan hệ sản xuất
xã hội chủ nghĩa và tiến tới xác lập địa vị thống trị của quan hệ sản xuất xã hội chủ
nghĩa trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân? Và có ý nghĩa gì?
 - Nhóm 4: Nhận xét, bổ sung.
 Các nhóm 1, 2, 3 lần lượt cử đại diện trình bày ý kiến và nhiệm vụ của nhóm
4 là đưa ra các ý kiến nhận xét, đánh giá, bổ sung ý kiến của từng nhóm sau đó GV
nhận xét, kết luận ý kiến của cả 4 nhóm.
 d. Giảng - Viết - Thảo luận: GV cho HS trả lời câu hỏi bằng cách đưa ra các
phương án lựa chọn và yêu cầu HS giải thích tại sao phải chọn phương án đó (cách này
thực hiện sau mỗi bài học), sau khi mỗi cá nhân xử lí các câu hỏi thì so sánh với các học
sinh khác. Sau đó, giáo viên tổ chức thảo luận để kiểm tra các câu trả lời hợp lí.
 VD: Sau khi học bài: Cung - cầu trong sản xuất và lưu thông hàng hoá. Để
kiểm tra lại khả năng tiếp thu bài của HS, GV cho HS trả lời câu hỏi ngắn.
 Khi nước ta là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), theo em
mối quan hệ cung - cầu về hàng hoá và việc làm sẽ diễn ra như thế nào? Tại sao em
chọn phương án đó?
 a. Thuận lợi.
 b. Khó khăn.
 c. Vừa thuận lợi, vừa khó khăn.
 * Nội dung thảo luận và thời gian thảo luận:
 - Nội dung thảo luận của các nhóm có thể giống hoặc khác nhau.
 - Thời gian thảo luận có thể căn cứ vào nội dung bài học cũng như đặc điểm
của lớp học.
250 + Chú ý đến hoạt động mà giáo viên yêu cầu lớp thực hiện, không nên tranh
thủ làm việc riêng khi học sinh đang thảo luận. Giáo viên cần phải di chuyển, quan
sát toàn bộ lớp để giám sát được mọi hoạt động.
 + Lắng nghe quá trình trao đổi của học sinh trong nhóm. Từ đó giáo viên có
thể có những phát hiện thú vị và khả năng đặc biệt của từng học sinh, hướng thảo
luận của từng nhóm để điều chỉnh kịp thời.
 + Quan sát để xem có học sinh nào “đứng bên lề” hoạt động không? Nếu có,
giáo viên tìm cách đưa các em vào không khí chung của nhóm.
 - Nhận biết bầu không khí xem các nhóm hoạt động “thật” hay “giả”.
 - Có khi vấn đề giáo viên đặt ra là nguyên nhân gây nên sự thay đổi không
khí hoạt động của nhóm. Nếu vấn đề quá khó học sinh không đủ khả năng giải quyết,
ngược lại vấn đề quá dễ khiến học sinh không có gì phải làm. Cả hai trường hợp này
đều có thể làm giảm đi độ “nóng” của bầu không khí trong lớp, lúc này giáo viên cần
phải có sự điều chỉnh kịp thời.
 - Khen ngợi, khuyến khích và gợi ý nếu thật sự cần thiết.
 - Nhắc thời gian để các nhóm hoàn thành phần hoạt động của mình đúng thời
gian quy định.
 - Trong suốt buổi thảo luận nhóm nhỏ, giáo viên cần đi vòng quanh các nhóm
và lắng nghe ý kiến học sinh. Thỉnh thoảng cũng rất hữu ích nếu giáo viên xen lời
bình luận vào giữa cuộc thảo luận của một nhóm. Đối với những vấn đề nhạy cảm
thường có những tình huống mà học sinh sẽ cảm thấy bối rối xấu hổ khi phải nói
trước mặt giáo viên, trong trường hợp này giáo viên có thể quyết định tránh không
xen vào hoạt động của nhóm khi thảo luận.
 * Vai trò của nhóm trưởng:
 - Phải có khả năng tổ chức: phân công nhiệm vụ cho các nhóm viên, bố trí chỗ
ngồi cho phù hợp, hướng dẫn các nhóm viên thảo luận đúng với nội dung đã giao.
 - Phải biết linh hoạt và nhạy bén, có khả năng điều động tất cả các thành
viên trong nhóm tham gia tích cực vào thảo luận; theo dõi, quan sát từng người để có
biện pháp điều chỉnh kịp thời; lắng nghe ý kiến đóng góp thảo luận của các nhóm
viên, động viên khuyến khích những bạn ít nói, rụt rè phát huy tính năng động, sáng
tạo của các bạn trong nhóm.
 Như vậy, vai trò của nhóm trưởng là rất quan trọng vì vậy trong quá giảng dạy
giáo viên cần phải quan sát thái độ và cách làm việc của từng học sinh để lựa chọn
các nhóm trưởng cho thích hợp. Tuy nhiên, nhóm trưởng không phải là người quyết
định hết tất cả cho buổi thảo luận.
252