Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng Chuyên đề dạy học chương Đại cương về hóa học hữu cơ theo các phương pháp dạy học tích cực

 MỤC LỤC
1. Lời giới thiệu..............................................................................................................3
2. Tên sáng kiến .............................................................................................................4
3. Tác giả sáng kiến .......................................................................................................4
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến .....................................................................................5
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến......................................................................................5
6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử .....................................5
7. Mô tả bản chất của sáng kiến ...................................................................................5
 7.1. Các bước thực hiện sáng kiến ..............................................................................5
 7.2. Nội dung sáng kiến...............................................................................................6
 7.2.1. Nội dung giảng dạy ................................................................................6
 7.2.2. Chuẩn kiến thức, kĩ năng theo chương trình hiện hành ..............................6
 7.2.3. Xây dựng bảng mô tả các yêu cầu và biên soạn câu hỏi/ bài tập kiểm tra, 
 đánh giá trong quá trình dạy học của chuyên đề .................................................7
 7.2.4. Thiết kế hoạt động dạy học....................................................................19
 Nội dung 1: Thành phần HCHC .....................................................................19
 Nội dung 2: Cấu trúc phân tử HCHC ...............................................................27
 Nội dung 3: Danh pháp HCHC .......................................................................34
 Nội dung 4: Tính chất HCHC .........................................................................41
 7.3. Khả năng áp dụng của sáng kiến........................................................................46
8. Những thông tin cần được bảo mật ......................................................................46
9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến.......................................................46
10. Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến theo theo ý kiến của tổ chức, cá 
nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu ...........................................................46
 10.1. Đánh giá lợi ích dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của 
 tác giả ........................................................................................................................46
 10.2. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến 
 theo ý kiến của tổ chức, cá nhân ...............................................................................47
11. Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng 
kiến lần đầu .................................................................................................................47
 1 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1. Lời giới thiệu 
 Đổi mới phương pháp giảng dạy, kiểm tra, đánh giá là một trong những nhiệm vụ 
trọng tâm của giáo viên theo yêu cầu của ngành giáo dục. Hàng năm, Bộ Giáo dục cùng 
với sở giáo dục và nhà trường luôn tổ chức tập huấn cho giáo viên về các phương pháp 
dạy học tích cực nhằm hỗ trợ giáo viên trong công cuộc đổi mới giảng dạy. Nội dung 
của những buổi tập huấn đó chính là tiền đề cho tôi trong việc mạnh dạn thay đổi bản 
thân nhằm nâng cao chất lượng dạy học của mình. 
 Đối với môn Hóa học, có hai mảng nội dung chính: Hóa học vô cơ và hóa học hữu 
cơ. Trong đó, hóa học hữu cơ nằm ở kì II của lớp 11 và kì I của lớp 12. Đó là phần kiến 
thức rất quan trọng và là trọng tâm của kì thi THPT Quốc gia. Nếu học sinh muốn học 
tốt hóa học hữu cơ thì cần có nền tảng vững chắc ngay từ nội dung đầu tiên: Đại cương 
về hóa học hữu cơ. Tuy nhiên, chương Đại cương về hóa học hữu cơ trong sách giáo 
khoa hóa học 11 có nội dung dài và khó đối với học sinh mới bắt đầu học. Dưới đây là 
phân tích của tôi về nội dung chương trình hiện hành của chương này:
 * Nội dung:
 Số thứ tự 
 Bài dạy Nội dung
 tiết
 - Khái niệm HCHC.
 Hóa học hữu cơ và hợp - Đặc điểm chung của HCHC.
 1
 chất hữu cơ - Một vài phương pháp tách biệt và tinh 
 chế HCHC.
 - Phân loại HCHC.
 Phân loại và gọi tên hợp 
 2 - Một số loại danh pháp HCHC.
 chất hữu cơ
 - Tên gọi mạch cacbon chính.
 - Nguyên tắc phân tích định tính và định 
 lượng nguyên tố.
 3 Phân tích nguyên tố
 - Tính hàm lượng % nguyên tố từ kết quả 
 phân tích.
 Công thức phân tử hợp - Cách lập CTĐGN.
 4
 chất hữu cơ - Tính phân tử khối và thiết lập CTPT.
 Luyện tập: chất hữu cơ, - Củng cố các kiến thức về HCHC và 
 5
 công thức phân tử CTPT, CTĐGN.
 Cấu trúc phân tử hợp 
 6 + 7 - Thuyết cấu tạo hóa học.
 chất hữu cơ
 3 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Nguyễn Thị Thanh Chuyền
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
 - Lớp 11 (chương trình nâng cao, kì 2), chương Đại cương về hóa học hữu cơ.
 - Thời lượng 7 tiết: Bao gồm các nội dung lí thuyết, không bao gồm luyện tập và 
kiểm tra. 
 - Sáng kiến đã được áp dụng trên các đối tượng:
 + Học sinh các lớp 11A1-11A4 (năm học 2017 – 2018): 132 học sinh.
 + Học sinh các lớp 11A1-11A3 (năm học 2018 – 2019): 137 học sinh.
6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Tháng 01/2018.
7. Mô tả bản chất của sáng kiến
 7.1. Các bước thực hiện sáng kiến 
 Nội dung của sáng kiến là xây dựng chuyên đề dạy học cho cả chương Mở đầu về 
hóa học hữu cơ theo các phương pháp dạy học tích cực. Để thực hiện được điều đó, tôi 
đã tiến hành các bước sau:
 Bước 1: Xây dựng nội dung sáng kiến. Sáng kiến được lên ý tưởng và xây dựng 
 dựa trên thực tiễn dạy học nhiều năm của 
 tôi và đồng nghiệp. Qua đó tôi thấy được 
 những khó khăn, bất cập mà HS gặp phải 
 trong quá trình học tập chương này. 
 Bước 2: Áp dụng sáng kiến trong hoạt Sau khi xây dựng nội dung sáng kiến, tôi 
 động dạy học. tiến hành áp dụng cho các lớp mà tôi 
 giảng dạy, đồng thời có trao đổi và áp 
 dụng đối với các lớp do GV khác dạy.
 Bước 3: Chỉnh sửa, bổ sung, rút kinh Sau mỗi tiết dạy, tôi tập hợp ý kiến của 
 nghiệm. HS và của GV khác để chỉnh sửa và hoàn 
 thiện sáng kiến của mình.
 Bước 4: Nhân rộng sáng kiến. Sau năm học đầu tiên áp dụng có kết quả 
 tốt (2017-2018), tôi tiếp tục áp dụng sáng 
 kiến cho năm học này (2018-2019). Trong 
 tương lai sáng kiến sẽ tiếp tục được bổ 
 sung, chỉnh sửa để nhân rộng cho các 
 khóa HS sau, cũng như cho các HS trường 
 khác. 
 5 - Giải được bài tập: Tính thành phần phần trăm khối lượng của C, H, O, N căn cứ 
vào các số liệu phân tích định lượng; Tính được phân tử khối của HCHC dựa vào tỉ khối 
hơi; Xác định được CTĐGN và CTPT khi biết các số liệu thực nghiệm.
 - Viết được công thức cấu tạo của một số chất hữu cơ cụ thể. 
 - Biểu diễn được đồng phân cấu tạo và đồng phân lập thể của một số chất hữu cơ.
 - Phân biệt được đồng đẳng, đồng phân (dựa vào công thức cấu tạo cụ thể).
 - Nhận biết được loại phản ứng theo các phương tŕnh hoá học cụ thể.
 7.2.3. Xây dựng bảng mô tả các yêu cầu và biên soạn câu hỏi/ bài tập kiểm tra, 
đánh giá trong quá trình dạy học của chuyên đề
 a. Bảng mô tả các yêu cầu
 NỘI Loại MỨC 
 DUNG câu hỏi/ Nhận biết Thông hiểuĐỘ Vận dụng Vận dụng 
 bài tập cao
 Thành Câu hỏi/ + HS nhìn + HS có thể tự 
 phần hợp bài tập vào công phân loại 
 chất hữu định tính thức và nhận được HCHC 
 cơ biết HCHC. cho trước.
 + HS phát + HS xác định 
 biểu được được nhóm 
 định nghĩa chức.
 được 
 CTĐGN và 
 CTPT.
 Bài + HS có thể + HS giải 
 tập tính hàm được một số 
 định lượng lượng % các bài tập ở 
 nguyên tố mức độ khó, 
 trong HCHC. gồm nhiều 
 + HS tìm được bước.
 CTĐGN.
 + HS tìm được 
 CTPT.
 + HS giải 
 được các bài 
 tập liên quan 
 phản ứng đốt 
 cháy HCHC.
 7 Các mức độ Câu hỏi/bài tập
 kiến thức
 Câu 2. Những hợp chất nào sau đây không phải là hợp chất hữu cơ?
 A. C6H6, CH3CHO B. CH3Cl, C6H5Br. 
 C. NaHCO3, NaCN D. HOCH2CH2OH, C2H2
 Câu 3. Trong các hợp chất: CH4; CHCl3; C2H7N; HCN; HCOONa; 
 C12H22O11; Al4C3; CCl4. Số chất hữu cơ là
 A. 7 B. 6 C. 8 D. 5
 Câu 4. Phát biểu nào sau được dùng để định nghĩa công thức đơn 
 giản nhất của hợp chất hữu cơ?
 A. CTĐGN là công thức biểu thị số nguyên tử của mỗi nguyên tố 
 trong phân tử.
 B. CTĐGN là công thức biểu thị tỉ lệ tối giản về số nguyên tử của 
 các nguyên tố trong phân tử.
 C. CTĐGN là công thức biểu thị tỉ lệ phần trăm số mol của mỗi 
 nguyên tố trong phân tử.
 D. CTĐGN là công thức biểu thị tỉ lệ số nguyên tử C và H có trong 
 phân tử.
 Câu 5. Mục đích của phân tích định tính là
 A. Xác định số nguyên tử của chất hữu cơ. 
 B. Xác định số nguyên tố có trong chất hữu cơ.
 C. Xác định các nguyên tố có mặt trong chất hữu cơ.
 D. Xác định % về khối lượng của nguyên tố C trong chất hữu cơ.
Mức độ Câu 6. Các chất trong nhóm chất nào dưới đây đều là dẫn xuất của 
thông hiểu hiđrocacbon?
 A. CH2Cl2, CH2Br-CH2Br, NaCl, CH3Br, CH3CH2Br.
 B. CH2Cl2, CH2Br-CH2Br, CH3Br, CH2=CHCOOH, CH3CH2OH.
 C. CH2Br-CH2Br, CH2=CHBr, CH3Br, CH3CH3.
 D. HgCl2, CH2Br-CH2Br, CH2=CHBr, CH3CH2Br.
 Câu 7. Cho chất axetilen (C2H2) và benzen (C6H6), hãy chọn nhận 
 xét đúng trong các nhận xét sau:
 A. Hai chất đó giống nhau về công thức phân tử và khác nhau về 
 công thức đơn giản nhất.
 B. Hai chất đó khác nhau về công thức phân tử và giống nhau về 
 công thức đơn giản nhất.
 9